به راستي جايِ شگفتي است كه براي چند هزارمين بار دوباره مي شنويم كه جريان ها و شخصيت هايِ تريبون به دست ، از « منافع ملي » سخن مي گويند و در پيِ ارائه ي نسخه هايِ تازه از « اسلام » و « انقلاب » و « حكومت اسلامي » هستند و ادعاي ارائه ي قرائت هايِ « غيرِ متحجرانه » دارند ؟ ! ؟ چند بار بايد يك چيز را آزمود ؟ ؟ توي مغزتان نمي رود ؟ ؟ بايد ... ؟ ؟ ! ! مگر نسلِ انقلاب 57 به انگيزه و دستاويزِ قرائت تازه و مترقي از « اسلام » حاكميتِ پاي تخت و ام القرايِ شيعه را ، دو دستي از « ارشاد شريعتي » و « نياوران نشين هايِ ششهزار ساله » تحويل نگرفت و به « فيضيه ي قم » به عنوان معماران جامعه ي اسلامي و نماينده گان روحانيت مترقي ، تقديم نكرد ؟ و مگر همين كه امروز داريم ، مترقي ترين قرائت ممكن ، از اسلام و شيعه و انقلاب اسلامي ، در امروز و اكنونِ جهان نيست ؟ ديگر چه قرائتي بهتر و عملي تر از آن كه توسط معماران جامعه يِ اسلامي تعريف و ارائه مي شود و شده است ؟ ؟ و آيا تعريف و به اصطلاحِ آقايان « قرائتي » بالاتر از تعريفِ متولي - نسبت به امامزاده اي - قابل تعريف و تصور است ؟ كه آقايان در صدد ارائه يِ آن باشند ؟ اگر دروني هستيد و خودي – كه هستيد – تعريف و عمل خود را در 27 سالِ گذشته ارائه كرده ايد و اگر امروز خود را بيروني ميدانيد كه باز بايد تكرار كنم : چه تعريف و قرائتي بهتر از آن كه خودي و اهل فن و مدعيان و متوليان ارائه كرده اند ؟ ؟ آخر چرا به آن چه مي گوئيد نمي انديشيد ؟ ؟ يا اين كه مردم و جامعه يِ امروز و جهان را نشناخته و با همان چشمان لوچ و خواب زده يِ كهن ، به موضوع مي نگريد و معتقديد كه هنوز و دوباره مي توانيد مردم را گول به زنيد و هم چنان منابعشان را غارت كنيد ... ؟ ! آخر نمي دانم بعضي از « حضراتِ اجله يِ نيمچه علما » خودشان مي دانند چه مي گويند ؟ ؟ آخر شما بچه مسلمان و روحاني زاده اي ،صادق تر از كويري مرحوم ، دكتر علي شريعتي مي توانيد پيدا كنيد ؟ ؟ كه هم اسلام شناس بود و بچه آخوند و هم جامعه شناس و رفورميست و به دليل صداقتش نيز ، از آن محبوبيت و مقبوليت شديد برخوردار شد ... ؟ ؟ ! ! ( من تماميِ سال هايِ پس از 57 را تا 65 برايِ تحقيق و شناختِ دوباره يِ « بت » دورانِ جواني ام ، از مصاحبتِ مرحوم استاد محمدتقي شريعتي – در سال هائي كه همه پيرمرد را تنها گذاشته بودند و به ناچار خود بر بالايِ كتاب خانه اش نوشته بود كه « عزيزان از بحثِ سياسي خودداري كنند » - برخوردار بوده ام و احوالاتِ آن كويري دق كرده را ، از زبانِ نزديك ترين نزديكانش شنيده ام و در آن ها تأمل كرده ام و مي دانم كه از چه سخن مي گويم ) . رفت و شد و گذشت ... ديگر چه مي گوئيد ؟؟ و چه مي خواهيد ؟ ؟ يا اين كه شما نيمچه علمايِ با عمامه و بي عمامه ، كدام قرائتِ مترقي و « غير متحجرانه » را مي خواهيد از اسلام و شيعه و روحانيت ارائه كنيد كه متوليان مذهب و« معمارانِ انقلاب اسلامي » تا كنون آن را ارائه نكرده باشند ؟ ؟ چه چيز تازه اي داريد كه بيهوده شعار مي دهيد ؟ ؟ گمان نمي كنيد كه ديگر زمان اين ادا و اصول ها و شيوه هاي خر گول زنگ ، به سر آمده است ؟ ؟ آخر آقايان خودشان مي دانند چه مي گويند ؟ ؟ ! ! تمامي مديراني كه در ربع قرن گذشته – به ويژه پس از 1360 تا كنون – از راست و چپ و سلاطين سازنده گي تا اصلاحات ، ازبنياد گرا و اصول گرا و سنتي ، تا مدرن و « فيلسوفان علم » به نحوي كساني هستند كه تا كنون- هريك - در نهادها وتشكيلاتي ، مشغول و متوليِ ارائه يِ قرائت هايِ تازه و مترقي و منطبق با دانش و تكنولوژي روز ، از اسلام و انقلاب بوده اند وهمواره نيز براي جامعه نسخه پيچيده اند و تمامي انواعش را ، از انقلابي و مترقي و غير متحجر معرفي كرده اند و فرصت كافي و امكانات لازم را – نيز– برايِ اين كار داشته اند و حتا از حمايتِ سياست هايِ موافقِ بيگانه هم ، برخوردار بوده اند و هستند ... حضرات گمان مي كنند كسي گذشته شان را از ياد برده است ؟ ؟ كه اين گونه رنگ عوض كرده اند و با مداركِ مدرن از دانشكاه هايِ هوائي و توبه كرده از استبداد ، مي خواهند تازه نوعِ سكولارش را تبليغ كنند و قرائت هاي « غير متحجرانه » تعريف فرمايند ( ! ! ) ياللعجب و صدها شگفت ! ! ديگر كدام نسخه و قرائتي است كه شما نالايقان و بوزينه گانِ تقليدي ، پس از بسته شدن رسمي دكان ، مي خواهيد ارائه كنيد و پيامبر و تئوريسينِ آن گشته ايد ؟ ؟ و داريد جامعه ي فاسد را - با اين شعر و شعارها - گول مي زنيد و ... آقايان سال ها بيت المالِ كشور را چنان غارت كرده اند كه امروز دارند هضم نشده هايش را قي مي كنند ... و مدام بر خرِ مراد سوار بوده اند و وقت و امكانات هر كار و چيزي را هم داشته اند ، اما تازه به فكرِ تعريف هاي « غير متحجر » و مدرن افتاده اند (!!) .. گمان مي كنيد مردم اين قدر زود فراموش مي كنند ؟ ؟ انگار يادمان رفته است كه همين حضرات با عمامه و بي عمامه ، خود كساني بوده - و هستند- كه به عنوانِ اجرا و ارائه يِ « اسلامِ مترقي » و « روحانيت انقلابي شيعه » در بيست و چند سال پيش « حاكميت » را قبضه كردند و تمامي امكانات گسترده و تمام نشدني را نيز به خدمت گرفتند و خود ادعاي تعريف و اجراي « اسلام و شيعه ي مترقي » را داشتند و دارند ... حالا چه شده است كه رفورميست هاي سابق ، دوباره شده اند « متحجر » و « سنتي » و حتما شما هم « انقلابي » و « مدرن » از نوع سكولارشهستيد كه عين صدر مشروطه پوست انداخته ايد و عبا و عمامه را - پس از بردار رفتن شيخ فضل الله - به كت و شلوار و كروات و يك عدد مبال و يك يا دو رأسي اتومبيل گرانقيمت و دكه و دكاني در پائين يا بالاي تهران ، تبديل كرده ايد و مي خواهيد براي فرداي جامعه نسخه به پيچيد ... حالا هم كه دور دورِ نان خوردن از « اصلاحات » است - آن هم تازه پس از تعطيل دكان - كه آقايان راه افتاده اند دورِ دنيا و دارند با دختركان گرجي و تاجيك « گفت و گوي تمدن ها » مي كنند و با بانوان محجبه ي ورزش كار عكسِ يادگاري مي گيرند و « رقصِ افراد ناباب » (!) را تماشا مي كنند ( يا للعجب ) خوب بود رقص افراد باب را تماشا مي كرديد كه دادِ رقبا و حريفان را در نياوريد ... اما دكانِ بدي نيست ، مي تواند رونق هم بگيرد ... و انگار مي توان چند سالي را ، باز بر « مقبره يِ اصلاحات » به « توليت » نشست ؟ ! آقايان بازي تمام شده است و دكان برچيده ، اسلام و انقلاب و حاكميت روحانيتِ شيعه نيز ، همين است كه ملاحظه مي فرمائيد ... اگر توانستيد خود را با دانش و شعورِ امروزينِ بشر و بيداريِ جوامع مسلمان ، هماهنگ كنيد و منافعِ عام را بر نمايندگي از جريان هايِ فاسدِ قدرت و ثروت برتري دهيد ، امكان ماندن و زيستن در جامعه يِ فردايِ كشورهاي اسلامي را نيز خواهيد داشت و اگر هم نتوانستيد – يا نخواستيد - ( بدانيد و ترديد نكنيد ) كه مضمحل خواهيد شد ... فرض و صورتي جز اين متصور نيست و ديگر نمي توان « انسانِ امروز » را كه بر جهاني از آگاهي و اطلاعات چشم گشوده است – هرچند فاسد و تباه باشد – با مردمانِ قرن بوق مقايسه كرد و چونان آدمكانِ عصر كجاوه و پالكي ، با تكيه بر ثروت هايِ غارت شده از خودشان ، گولشان زد و دوباره با همان شيوه هايِ افشا شده ، برايشان « قرائت هاي غير متحجرانه » تعريف كرد و با شبكه هايِ تلويزيونيِ دبي و تورنتو - و ديگر و ديگر- و احزابِ دولتي و كانون هاي توحيد لندن و پاريس ، سرِ كارشان گذاشت و نسخه يِ شريعتي را دوباره از سر، بازنويسي و بازسازي و بازآفريني كرد ! ! ؟ ؟ خير ... « آن سبو بشكست و آن پيمانه ريخت » و ديگر حتا همين جامعه ي فاسد هم - كه شما سال ها پيش ، چون نتوانستيد خود پا به پايِ آن بيائيد ، او را پا به پايِ خويش كِشانديد و آورديد و درگيرِ گذراني فاسد و بيهوده و تباه ساختيد - باز همان جامعه يِ بت سازي نيست كه اهدافِ شما را برآورد ! ! و مگر شكست هايِ پي در پي خويش را ، نديديد ؟؟ و چرا و چگونه از آن عبرت نگرفتيد ؟ ؟ چند بار بايد مردم به سرداران سازنده گي و اصلاحات چيانِ دولتي « نه » بگويند ؟ ؟ و چگونه بايد محلِ سگ هم به « بت » هاي ساخته شده يِ شما نگذارند و روي برتافتنِ خويش را ، از نسخه ها و قرائت هايِ تكراري و رنگ در رنگِ شما ، اعلام كنند و چگونه بايد اين پيامِ آشكار را ، به گوشِ كرِ شما برسانند كه نرسانده اند ؟ چرا بيدار نمي شويد و چرا با خود و جامعه تان صادق نيستيد ؟ اندكي بينديشيد ، فردا در پيش است و دگرگوني در نگاه ها و ذهن ها ، قابلِ تصديق و مشاهده ، زمان نيز هرگز به عقب برنگشته است كه اكنون و برايِ شما بازگردد ... پس به خود آئيد و يك بار برايِ هميشه ، منافع و مصالحِ عام و عموم را ، بر مصلحت و نفعِ جريان هايِ خاص و فاسدِ قدرت و ثروت ، برتري دهيد و به آن بينديشيد ... مطمئن باشيد كه خود شما نيز - در قالبِ نوع - حقوقي محترم تر خواهيد داشت و هيچ كس و هيچ جرياني زيان نخواهد ديد ... و براي همه ، هنگامي كه هريك در جايِ خويش قرار داشته باشند ، كار و امكانات و حقوقي تضمين شده ، وجود خواهد داشت و به همه ، همه چيز خواهد رسيد ... پس به ايران و ايراني و به انسان و اخلاق و منافعِ انساني بينديشيد و دكه ها و ابزارِ سنتيِ كسب را ، رها كنيد و منافعِ خويش را ، در قالبِ جمع و در جايِ خويش ، جست و جو نمائيد و بيكاره گاني را كه با بودجه هايِ دولتي به دنبال خويش راه انداخته ايد ، اجازه دهيد و ارشاد بفرمائيد كه به طرف كاري شرافتمندانه بروند و زندگي خودشان را بكنند ... تا همه با هم ، امكانِ بهره برداري از جامعه اي برابر در برخورداري و آزاد و كامياب و به شعور رسيده را داشته باشيم ...
و ديگر همين و التمام .
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۹:۰۳ بعدازظهر 0 comments
|
چهارشنبه، دی ۰۷، ۱۳۸۴
روايت - شعر امروز
« من اگر نفاق توانستمي كردن ، مرا در زر گرفتندي » شمس تبريزي
روايت
بيا اي فصلِ فروردينِ من ، بي تابي ام از توست نمي بيني مگر معشوقِ من در بادِ نوروزي است نمي بيني مگر - شبنم به رو - آهسته مي آيد ؟ نمي بيني مگر– با هر گلي- گل دسته مي آيد ؟ پگاهان چون كه لب بگشود ناز و نرگس و مريم تمامي پسته و فندق ، هر آن كو بود لب بسته تمامِ غنچه ها ديدند ، آمد سروِ من مهتاب عروسِ بختِ تنهايم كه با او « عشق » مي ورزم بلي ، آمد ، خداوندي كه در چشمان نمي آمد ميانِ بازوانِ من ، مِهي محو و تو گويي نيست حلولِ مار در حوا ، اگر شيطان ، اگر يزدان روايت باز مي گويد كه شيطان بود در حوا ولي در آن روايت مريمِ عَذرا خدا را در وراي پوستش ، احساس مي كرد او و گويا اين چنين بوده است كز يوسف ، مسيح آمد و اين « انسان » صليب خويش را از كوه بالا برد ولي اما ، از آن بالا اگر ديده است چيزي بر صليب جلجتا - در بي نهايت - او يقين يك مرد و زن ، در رودِ نزديك گناهِ خويش در آغوشِ زنا بودند و او فرمود : عزيزان نيك خوش باشيد كه فردا چون شود با من « پدر » بخشد گناهِ ما گمانم اين چنين پيغمبري ، كمتر زند شلاق چه مي گويم ؟ كجا بوديم ؟ چنان تنهايم و هر لحظه - گو آذر - بتي سازم كه فردايش بر اندازم از آن روزي كه ابراهيم ، بت ها را همه بشكست نمي دانم چرا در قلبِ صحرا ، دور از چشمانِ بيگانه براي خانه يِ معشوقه يِ خود ساخت ، بت خانه چرا اسحاق خود را – باز- قربان كرد ؟ چرا او در حرا آمد ؟ مگر پيري ! كه ديگر بار او را ، سويِ بت ها برد چه مي گويم ؟ كجا بوديم ؟ شعري از دفترِ : « حديثِ كشك »/1382– مقيم ارشاد تا كنون .
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۳:۵۲ بعدازظهر 0 comments
|
شنبه، دی ۰۳، ۱۳۸۴
از فهم زمان دوريم - شعر
از فهمِ " زمان " دوريم ( پس از ده ماه - از آرشيو نگاه )
شقتاپوس ، كشتمكوس ، بتلميوس اينجاچوس ، اونجاموس ، اختاپوس * گويا كه همه دوريم ، از هستي و انساني گويا كه نمي دانيم ، زيباست هوس راني * مردم همگي خفته ، اربابِ ذَكَر بيمار يك دسته سخن گويان ، باقي همه خود آزار * اين جا كره يِ ماه است ، آن حضرتِ عزرائيل آورده برايم وحي ، از دخترِ « سيچقان ئيل » * اين لانه يِ زنبور است ، آن كشتيِ تايتانيك الفاظ : وقد قد قد ، تركند ؟ مگر تاژيك ؟ * يك دسته زمان خواران ، جمعي كه زمين خورده لال و كر و نابينا ، افسرده و آزرده * نه گوش و نه خود فهمي ، در مزبله مي لوليم دزدان همگي بيدار ، بهرام نه ما ، گوريم * اي اهلِ جهان هشدار ، سِحر است همه جادو گرديده دگرگون كار ، گفتار شده وارو * اين جا نه كه ايران است ، لم لم و يلم لم لم بازارَكِ مكاره ست ، ارباب شده يارو *
شعري از دفترِ : « شرح دقيق فاجعه » /1383 گشوده تا كنون .
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۷:۰۳ بعدازظهر 0 comments
|
پنجشنبه، دی ۰۱، ۱۳۸۴
جامعه شناسي انحطاط
جامعه شناسي انحطاط
مي خواستم بگويم : شنيده ايد كه در ضرب المثل هاي فارسي مي گويند : « ده درويش در گليمي بخسبند ، اما دو پادشاه در اقليمي نگنجند » ؟؟ و يادم آمد كه در يك جائي خوانده ام : « قربون برم خدا رو * يك بوم و دو هوا رو + اين سرِ بوم سرما رو * اون سرِ بوم گرما رو » بيشتر كه فكر كردم ، ديدم كه : ما به اصطلاح « وبلاگ نويسان » كه بعضي هامون ... ( چه عرض كنم ؟ ) در تمامِ ايران و سطحِ مدنيتي و هويتيِ زبان فارسي ، با تمامِ اهن و تلپ و پائين و بالا ، تازه چند درصدِ جامعه را تشكيل مي دهيم . مي بينيم هم كه مخاطبمان چيزي در حدِ صفر است و حتما دريافته ايم كه مخاطبِ خاص است ، نه عام . يعني همان درصدها و معيارهايِ « سنتي » كماكان به قوتِ خود معتبر است ... اما هنوز كه هنوز است نتوانسته ايم - حتا در بينِ خودمان - به يك توافق و تفاهمي برسيم ... و هنوز كه هنوز است سياست و مديرانِ جامعه ، يا جريان هايِ قدرتمندِ ايجاد شده توسطِ اربابِ ثروت ، توانسته اند ما را به بيهوده ترين جنجال ها وادار كنند و... حتا اگر فرض كنيم كه حاكميت ، همين فردا تماميِ تريبون ها را به سمتِ ما بگيرد – چنان كه گرفت و مدتي بازي جريان داشت ... – آيا باز برنده صاحبانِ قدرت و ثروت خواهند بود ، يا چهارتا فرهنگي و به اصطلاح جامعه يِ روشن فكري ؟؟ كداميك ؟ ؟ چنين درصدِ ناچيز و غيرِ تأثيرگذار و پراكنده اي ، باز نمي توانيم هيچ تشكلي را برتابيم ، يا حاضر نيستيم بدونِ شاخ و شانه كشيدن ، از كنارِ يكديگر بگذريم ؟ ؟ چرا ؟ ؟ هيچ فكر كرده ايد ؟ ؟ خواهيد گفت : ما ايرانيان هيچ گاه آزاد نبوده ايم و نتوانسته ايم هيچ تشكلي را به وجود آوريم ... به همين دليل هم حتا اگر حاكميت كنترلش را بردارد و اجازه دهد « احزاب » به معنايِ واقعيِ كلمه – نه نزديك به دويست حزبِ دولتي – تشكيل شوند و رشد كنند ، باز بايد زمان هائي بگذرد و ما ايرانيان هم تجربه هائي را پشتِ سر بگذاريم ، تا بياموزيم چگونه باهم و در كنار هم « زندگي » كنيم و تازه - سپس - به فكر تشكيلِ « جامعه ي مدني » و NGO و « حزب » هم بيفتيم و براي فردايِ اين كشور و مردم - اگر مي توانيم و توانستيم - فكري بكنيم ... مثلا مدعي هستيم كه « جامعه يِ روشن فكريِ ايران » همين نام هايِ انگشت شماري است كه در « فضايِ نت » مي توان يافت و فعاليت و حضورشان را تائيد كرد ، اما همين جمعيتِ محدود و نام هايِ معدود هم ، نمي توانيم بين خود به گونه اي تفاهم اخلاقي و « انساني » دست پيدا كنيم و هريك حقوق و حدودِ ديگري را به رسميت بشناسيم و اصول و اشتراكات را مبنا قرار دهيم و حول محور آن « اخلاق بشري » را رعايت كنيم و .... ! ! چگونه است كه جريان دولتي « اصلاحات » توانست سال ها از عمرِ ما را به هدر دهد و توانِ نسلي را لوث كند ... و چرا بايد هنوز اين « حاكميت » ها و خواست ارباب قدرت و ثروت باشد كه ما را اداره مي كنند ، نه ما آن ها را ... ؟ ! چرا بايد « سياست » برهمه چيز حاكم باشد و حيات ديگر پديده ها را د ر اختيار خويش در آورد و همه چيز را در خود هضم كند ؟ چرا ؟ ؟ مي گويند : « حقيقت تلخ است » ... و مي گويم : « چرا بايد حقيقت تلخ باشد » ؟ ؟ آن هائي كه بيشترِ عمرِ خود را در خارج از كشور گذرانده اند ، نمي توانند معيارِ جامعه ي كنوني ايران قرار بگيرند . معذرت مي خواهم ، آن ها اندك ادب و اخلاق و ظواهر و بواطنِ « جامعه ي مدني » را ديده و آزموده اند و حتا با همان آداب و رسوم خو گرفته اند - بگذرم از اين كه حتا در« ايران جلس » نشينانشان نيز گاه رفتار و اخلاقي غير انساني تر از هر حيواني ديده ام و سراغ دارم - اما جامعه ي ايران ، اين يا آن درصدِ به تمدن و اخلاق رسيده نيست . بلكه « اكثريتي » از روستانشيناني است كه هنوز در عصر الاغ و كاروان شتر سَر مي كنند ... تازه همان شانزده هفده مليون تهران هم ، اكثريتي از حومه را در بر مي گيرد كه تا بيايند و شهرنشين و « تهراني » بشوند كار دارد ... از بومهن و رودهن گرفته تا دماوند و فيروزكوه و از آن طرف بگير تا قرچك و ورامين و شهر ري و اسلام شهر و ملارد و فرديس و كرج و حومه ، همه و همه را روستائيان تازه به شهر آمده اي گرفته اند - كه در شرايطي آزاد - به خوبي مي توانند در رأيِ « تهران » تأثير گذاشته و تا سال ها آرزوي « جامعه ي شهري » را به دل تهرانيان بگذارند و بگذرند ... اين از تهران ... بقيه يِ كشور هم سيستان و بلوچستان است با بيابان هاي كوير مركزي و لوت ، باضافه ي خراسان حالا سه تكه شده و حداكثر كشاورزان برنج كار و چاي كارخطه ي شمال كه مجموعا - جز افزودن بر جمعيت روستائي و توليد احمق - هيچ كاري نمي كنند و ندارند و هيچ هم نيستند ... اما متأسفانه هركدام يك رأي دارند و « مستمع » ناداني و خرافه اند ... با چارتا اسم و يك شهر ، آن هم اين بلبشويِ حي و حاضر و فساد همه گير ، از هپروت و جبروت نمي توان سخن گفت « اكثريت » را همين جامعه اي تشكيل مي دهد كه با ماهي پنجاه تومانِ آقايِ كروبي تحريك مي شود و آقايِ خاتمي مي توانند هشت سال بر امواج آن قايق راني كنند و به ريشِ بنده و جنابعالي به خندند ... آخر بي خود كه نگفته اند : « سيد خندان » ... ( البته از اين « سيد خندان » تا آن « سيد خندان » مشتي دندان ) ... از 42 كه شاه برايِ « مهديه يِ كافي » و « ارشادِ شريعتي » و كاباره ها و كافه هاي لاله زاري « مستمع » خلق كرد ، تا هم اكنون ، نه « تهران » توانسته است از فشار جمعيت و اكثريت روستائي و به شعور نارسيده گان خويش بكاهد و يا تسلطِ خود را بر آن ها به دست آورد و حفظ كند و نه – جز تهران – امكان مدنيت و شكل گرفتن « اخلاق شهري » در هيچ يك از به اصطلاح شهرهايِ پف كرده ي كشور وجود داشته است . متأسفم .
( آن هم « تهراني » كه خود شمال و جنوبي دارد و حتا شمال فرهنگي اش در نيم قرنِ اخير - و به ويژه ربع قرن معاصر - تغيير كرده و با ورودِ ناگهاني اكثريت روستائي تعليم نديده اي كه به بركت غارت بيت المال ، به نان و نوائي رسيده و از رانت هاي بالاي شهر بهره برده است ، خود تنها زباله داني است كه هم اكنون در آتشِ بيهوده گي خويش مي سوزد و مي گذرد ... از ونك و تجريش و نياوران چه مانده است ؟؟ ) . « شهري » كه هر غير متخصص و نالايقي بتواند آن را اداره كند « شهر » نيست ... و چنين جمعيت و مردمي را نمي توان - به معناي درستش - « شهر نشين » يا به « شعور » رسيده دانست ...! ! « شب يلدايِ » پارسال ، در ايستگاه « توپخانه » شيشه هاي « مترو » را ، هجوم جمعيت شكست و در ايستگاه « صادقيه » - براي نخستين بار- « ترس از جمعيت » را مزمزه و لمس كردم و گفتم كه : « از اين جمع مي ترسم » « و دور از « خويش » مي لرزم » ... متأسفم و هزار بار متأسفم ... من خودم روستائيِ به شهر گريخته ام و مي دانم كه چه مي گويم ... ! ! از 76 تا كنون كه تهران و رشت و تبريز و شيراز و اصفهان ، توسط مشتي فرصت طلب - كه ثروت هاي غارت شده را قي مي كردند – به اصطلاح اداره مي شد ، به مدتِ 8 سال دورِ ايران گشته ام و در احوالِ اين نسل و عصر ، تأمل كرده ام و همواره با آن درگير بوده ام و هستم و ... از اين سوي نيز باز متأسفم كه – حتا در جامعه ي روشن فكري مان نيز - هنوز نتوانسته ايم مانند دو انسان از كنارِ يكديگر بگذريم ، سخن گفتن پيشكشمان ! ! ... به همين دليل هم مي گويم : ايرانيانِ خارج از كشور را ، معيار و ملاك قرار ندهيد – و حتا تنها به تهران و تهراني هم تكيه نكنيد - كه سخت در اشتباه خواهيد بود ... مگر اين كه روي « بت پرستي » و قدرت پرستي مردم و دسته كشي هاي ابلهانه ي « سنتي » و چارچوب هايِ « جامعه يِ شبان رمه گي » حساب كرده باشيد و گرنه تا « شعور » ...( !!! ) هنوز نماينده اش داريوش ارجمند و مهران مديري و حسين رضا زاده هستند و همين آرائي كه به آقايِ خاتمي داده شد ، يا دو انتخابات پس از آن را اداره كرد ... و بهتر است كه هر كس - نزد خودش - آن را تحليل كند و اميدوار يا نوميد باشد ؟ ! ؟ اگر قرار است ايراني هم ، به « شعور » برسد و « جامعه يِ مدني » و سيتي زن داشته باشيم و نهادهايِ شهري را تأسيس كنيم و اخلاق دموكراسي را بياموزيم ، متأسفم كه عرض كنم : هنوز و هنوز در اولين گام ها هم نيستيم ... چه رسد به ادعاي مدنيت و شعور كه تا آن فاصله ي بسيار داريم ... شما كه نمي خواهيد بگوئيد : « آقا بيايد درست خواهد شد » ؟ ؟ يا معتقد نيستيد كه يك شبه همه چيز حل و فصل مي شود ؟ ؟ نسخه آماده و كار تمام است ( ؟ ! ) و با چند جا به جائي سياسي ، همه چيز خودش درست خواهد شد و تمام ؟ ؟ خير ، بايد ساخت و پرداخت ... بايد درست كرد و همين جماعت را به راه آورد ... مي بينيد هم كه در آن چه بايد ، هنوز ترديد داريم و دست به دست مي كنيم و در برابر ضرورت هاي آشكار و حتا فرصت هاي انحصاري ، مقاومت كرده ايم و صد سال است كه جز مبارزه در مسير « جامعه ي مدني » و « چوب لاي چرخ » « شعور » مردم دادن ، هيچ كاري نكرده ايم و نمي كنيم .. و انگار مي گوئيم - چنان كه گفته ايم - : اين كه « كار حضرتِ فيل است » و آن هم در هندوستان ... ! ! و چنين است كه اكنون ما مانده ايم با سيستم بادكرده و فاسد اداري و آداب و رسوم تباه اجتماعي و مشتي كارگر و دلال و بيكاره و غير متخصص و عمله و فعله و چه و چه و چه ... آن هم آلوده و خو كرده ، به رذالت ها و حقارت هاي روزمره گي و مفاسد تاق و جفت ... كه تازه اگر حركت را آغاز كنيم ، باز خرابه هائي در برابرمان خواهد بود كه از درهم كوبيدن آن ناگزير باشيم و نظم منحط و بوركراسي باد كرده و فاسد صد ساله ي گذشته ، در نگاهمان بسيار زشت و بويناك ، خود را نمايان خواهد ساخت ... شما كه معتقد نيستيد : همين سيستم بيكاري و جامعه ي مصرفي و متكي به نفتي - كه تا كنون پادشاهان و قدرت مدارانمان ، غارت كرده اند - با همين بوركراسي فاسد و رشوه بگير و دنياها قانون و ماده و تبصره هاي بيهوده و جمعيت دلال وكارمند بيماري كه باور كرده « كارمندي » شغل است و بيكاره گي هنر ، قابل اصلاح است ! ... يا اين تنوره هاي آتش و تل انبارهاي زباله و فساد همه گير را ، مي شود ناديده گرفت ؟ ! يا مگر مي توان بيماري و انحطاط را ، بَزَك كرد » ؟ ! از « مشروطه » تا كنون ، صد سال است كه ما ايرانيان داريم با خودمان كلنجار مي رويم و هنوز نتوانسته ايم - حتا يك شهر- به معناي مدني آن داشته باشيم ، يا يك اداره و نهاد لازم و تأثير گذار را ، برابر چارچوب هاي شهري و به رسميت شناخته شده ي جهاني آن ، تأسيس و حفظ كنيم ؟ و آيا در سده ي گذشته كه به اصطلاح « عصرِ بيداري » هم بوده است ، جز درجا زدن و تكرار مكرارت بيهوده ، چه كرده ايم ؟ آيا جز اين است كه هنوز پس از طي يك قرنِ كامل ، در جائي قرار داريم كه روز نخست بوده ايم و هنوز بايد از قدم اول شروع كنيم ؟ آيا جز اين است ؟ ! ؟ من اميدواري ها و نوميدي هاي شما و خويش و ديگران را نيز مي شناسم و مي دانم كه چه مي گويم ... ! ! مي خواهيم با واقعيت روبرو شويم ، يا داريم خودمان را گول مي زنيم ؟ ! ؟ واقعيت اين است كه ما جز جامعه اي بيمار و نظمي فاسد و جمعيتي نابالغ و مغرور به مشتي شعر و شعار – كه ديگران يادمان داده اند - هيچ نداريم و پس از صد سال از « مشروطيت » هنوز در جايِ نخست درجا مي زنيم ... و هنوز اولين گام ها را ، پس از اين مي خواهيم برداريم – اگر برداريم ! - چند بار مي خواهيم چيزي را تجربه و تكرار كنيم ؟ چند بار ؟ ؟ در تاريخِ صد ساله يِ گذشته دقت كنيد ، به اندازه يِ من نااميد خواهيد شد ... از روزي كه « شيخ فضل الله نوري » را در تهران بر دار كردند ، تا هنگامي كه نامِ يكي از بزرگ ترين بزرگ راه هاي پايتخت و ام القرايِ شيعه را ، به افتخار وي گذاشتيم ، صد سال – يعني يك قرن كامل - گذشته است و ما هنوز داريم بر سرِ همان كلام اول چانه مي زنيم ... ؟ ؟ چرا با خود و مردم روراست نيستيم ؟ ؟
اين تضاد و ريا و دوگانه گيِ شخصيتي و خود بزك كردنِ همگاني ، تا كي و كجا بايستي ادامه داشته باشد و خويش را بر تمامي شؤوناتِ جامعه و فرد تحميل كند و اين گونه جمعيت ها و نسل ها و عصرهائي را به تباهي و فساد و حقارت بكشاند و بگذراند و بگذرد؟ ؟ تا كي و تا چند ؟ ؟
چند هزار سال و چند نسل بايد تباه شود ؟ و تا كي و چند ؟ متأسفم . به راستي متأسفم ... خواهيد گفت : ايران را با تركيه و پاكستان و عراق و مصر و عربستان و ليبي و ديگر كشورهاي شرقِ « رنج انديش » و خاورميانه يِ اسلامي مقايسه نكنيد و ... جز شعار و جز غرور ، به راستي آيا در عمل ، از همسانانِ خويش پيش افتاده ايم ؟ يا از ايشان عقب هستيم ؟ كداميك ؟ ؟ كدام ؟ ؟ خواهيد گفت : ايراني به بلوغ رسيده است ... ! ! به راستي گذشته از شعار ، اگر « اكثريت » مبنايِ داوري باشد ، خودتان به چنين ياوه اي نخواهيد خنديد ؟ ؟ يا كدام « جامعه يِ مدني » مان از عربستان و مصر و كراچي و دهلي و دبي و كويت و كجا و كجايِ ديگر ، پيش افتاده تر يا سالم تر و زيربنائي تر است ؟ ؟ و كدام نهاد فاسد مدني را كه ما داريم و آن ها ندارند ؟ ؟ كدام يك ؟ ؟ هنوز حتا در سطحِ « خواص » و درصدهاي معتبرِ « سنتي » رفتار مدني را نياموخته و تجربه نكرده ايم ... دانشكاه هامان بهتر است ؟ يا « نخبه گان دوپينگي » مان ؟ ما به « جامعه يِ مدني » نزديك تريم ؟ يا عربستان و مصر ؟ هنوز همان ده درصد جامعه مان كه ادعاي فرهيخته گي و داعيه ي رهبري و روشن فكري دارد ، نتوانسته است در بين اعضاي خويش – اگر نظام ها و حاكميت هامان نمي گذارند ، به گونه اي نانوشته و همانند هر انسان به شعور رسيده اي – رفتار مدني و اخلاق انساني داشته باشد ، چه رسد به نود درصد عوام و بت پرستي كه يك روز « سردار سازنده گي » به صحنه مي آورد و روزي « سيد خندان » از صحنه خارج مي كند ... ! ! و به راستي معناي « شعور » و فرهيخته گي چيست ؟ و « جامعه ي مدني » و نهادهاي لازم براي اداره ي آن را ، ما بهتر و شايسته تر و سالم تر داريم ، يا عربستان و مصر و كويت و تركيه ؟ ؟ اگر اسمِ زباله داني را كه جز خراب كردن و از نو ساختن چاره و راهي ندارد ، مي توان « شهر » گذاشت ، يا نظمِ فاسد و منحط اداري و بوركراسي تباه و جمعيت بيمار و فلك زده و نابالغ و بيكاره و دلال صفت و مصرف كننده را ، مي توان « جامعه ي مدني » ناميد ، پس اسم خروس همسايه ي ما هم « كوروش » است ... ! ؟ ! ما چه چيزي را از « جامعه يِ مدني » و شهرنشين داريم و كدام نهاد لازم را ، برابر استانداردهاي جهاني آن ، تأسيس و حفظ كرده ايم و كدام بنايمان قابل ترميم و اصلاح است كه از آن جا به بعد را دنبال كنيم ؟ ؟ ؟ آيا جز اين است كه پس از صد سال - از به اصطلاح « جنبش مشروطيت » همه چيز را بايد ويران كنيم و از نو بسازيم ؟ ؟ و هنوز در نخستين گام ها قرار نداريم ؟ ؟ تازه تل انبارهائي از ويرانه و زباله هم رويِ دستمان باد خواهد كرد و خواهد ماند ... ! ! چرا عادت كرده ايم همه چيز را لوث كنيم و به گند و كثافت بكشيم ؟ ؟ چرا ؟ آن از « اصلاحات » و رفرممان كه كرديم و شد و آن از « اصول گرا » و اصول فروشمان كه ديديم و شدند و آن هم از « انقلاب مشروطه » مان كه يك قرن كامل بر آن گذشت و هنوز جز « شتر گاو پلنگ » چيزي به دست نداريم و « اميركبير» هامان را - هم چنان - رگ مي زنيم و « صور اسرافيل» هامان را شكم پاره مي كنيم و هنوز به عدد همان صد سال پيش هم ، نه روزنامه و تريبون آزاد داريم و نه هيچ حزب و گروه و دسته و NGO و نهاد مدني .... و نه .... و نه ... و نه ... دكان و دكان و دكان ... كپي و تقليد بوزينه وار و ظواهر و پوسته ها ... كجايِ كاريم و از چه مي گوئيم ؟ ؟ « شعور » خريدني است ؟ يا وزن كردني ؟ ؟ فرهيخته گي كيلوئي چند است ؟ ؟ هرچه را كه « شاه » به گند كشيده شده باقي نگذاشته بود ، ما به كثافت آلوديم و معجون هفت رنگ و هفت جوشي را بر آورديم كه اكنون خودمان هم در هويتش شك داريم ... 32 سال پيش كه هنوز نوجواني 20 ساله بودم ، از يك طرف جزوه ي « ولايتِ فقيه » را ، به دستم مي دادند و ازسوئي « اسلام شناسي » و « شهادت » را برايم قرقره مي كردند و تازه نسخه هاي هر كدامش هم توي خانه ام كشف مي شدند - بماند رژيم شاه و ساواك - كه همين جماعت « ولايتي » و مذهبي و روحاني ، تكفيرم مي كردند و كودكانشان را از نشست و برخاست با من ، باز مي داشتند ... امروز هم در پايان عمر و برآستان مرگ ، مي بينم باز همان وضع معتبر است و دوباره محكوم به « اعتكاف » هاي اجباري هستم و از مردم مي گريزم و ايشان نيز از من ... و در تمام اين سال ها ، هيچ نشده است جز اين كه يك گره به گره هاي كور انديشه ي ايراني افزوده گشته و ضمنا نه اين شده است و نه آن ... و هم اين شده است و هم آن ... مسخره نيست ؟ چيست ؟ در آغاز جواني روشن فكران و روشن انديشان كشور « مدينه ي فاضله » را نشانم مي دادند و اكنون هم مي بينم كه بايد تنها به همان « يوتوپياي ذهني » دل خوش كنم و بقيه اش هم همه كشك است و دَمِ مَشك ...
از مشروطه تا كنون صد سال است كه دارم يك شعر و شعار را تكرار مي كنم و تمامي نسل هايم را گريسته ام ...
و به راستي كه آيا تفاوتي هم كرده است ؟ ؟
« حقيقت تلخ است» ؟ ! خيلي تلخ ؟ ! اما براي بسياري « حقيقت » ها همواره شيرين ترين ها هستند ... بگذريم .... و التمـــام و الدرود
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۸:۴۵ بعدازظهر 0 comments
|
پنجشنبه، آذر ۲۴، ۱۳۸۴
بر رثايِ « بت پرستي » - مجلسِ اول
سخنراني و نوحه – نثر و نظم
ولي انگار ديگر وقتش رسيده است كه ما ايرانيان نيز دريابيم : عصرِ بت پرستي و بت شكني و بت شدن و بت پروردن گذشته است و ديگر نه بتي ساخته مي شود و نه بت پرستي ، بلكه اين پي در پي بت ها هستند كه دارند فرو مي ريزند و اصولي كه مي شكنند و اتفاقا اين يك بار ، ديگر چيزي به جايشان بر نمي آيد و كسي بر نمي خيزد و زمانِ اين حرف و سخن ها به سر آمده است . مگر نمي بينيد كه نه در داخل و خودي و نه خارج و تبعيدي ، از مذهبي تا كافر ، ملي گرا و ناسيوناليست تا سوسياليست و اومانيست و همه و همه ، از اپوزيسيونِ داخل و خارج گرفته ، تا احزاب و هسته ها و تبليغاتِ دولتي و داخلي ، از « اصلاحات » و اصلاحات چي تا اصول گرا و اصول فروش – هر رنگ و هر نوع و هر جنس - ديگر كسي نمي تواند و نتوانسته است « بتِ » مردم شود و انگار كه ديگر « آن سبو بشكسته و آن پيمانه ريخته است » و ديگر عصرِ دكان و دستگاه به سرآمده و آن سفره برچيده شده است . هرچند كه « حاكميت » با تمامِ توانش ، رواجِ دكه ها و دكان هايِ كسبِ را برايِ « متوليان » و داعيانِ مذهب تشويق مي كند و به هر لايق و نالايقي – هنگامي كه در خط و خودي باشد ، يعني زماني كه رو به ناداني و خرافه كند – ميدان مي دهد و هر آن انديشه اي - از اين جنس را - تشويق مي كند و .... و .... و .... و اما مگر نمي بينيد كه ديگر – حتا با امكاناتِ يامفتِ نفت هم – نمي توان بتي را ساخت و برآورد و ديگر نمي شود و بر نمي آيد و ديگر « بت پرستي » رو به متروك شدن است ... و مگر نديديد كه هشت سال امكاناتِ دولتيِ « اصلاحات چيانِ » حمايت شده از سويِ جهان را ناموفق گذاشت و « بت » ها و پيامبرانِ اصلاحات را بر نيآورد و حفظ نكرد و مگر نديديد كه نه كمك هايِ خارجيِ اروپائيان و ديگر بيگانگان توانست « بت » هايِ ساخته شده به زورِ طرح و برنامه هايِ بودجه هدركن را ، برايِ مدت هايِ پيش بيني شده – حتا - « محبوب » نگاه دارد و نه حركت ها و حمايت هايِ فرهنگيِ جهاني و نه حتا تبليغاتِ امريكائي و انگليسي و نه جلساتِ « كانون هايِ توحيد » لندن و دانشگاه هايِ اروپا و امريكا و نه تماميِ جايزه هايِ بشردوستانه ، هيچ يك و هيچ يك نتوانستد « بتي » را در دورانِ اصلاحات يا پس از آن - چنان كه پيش از مطرح شدن « افشا » نگرديده باشد - برآوردند و برايِ مدتي معقول و موردِ انتظار، به خوردِ خلق الله بدهند ؟ ؟ نديديد ؟ يا كور بوديد ... ؟ ؟ مي بينيد كه با تماميِ امكاناتِ دولتي و حتا خواست و حمايت هايِ جهاني ، نه ديگر « بابي ساندز»ي بر مي آيد و نه « شريعتي » ها و بازرگان ها و طالقاني ها مي مانند و پا مي گيرند و ديگر زماني رسيده است كه هر كس مرد ، مرده است و با « هفت هزار ساله گان سر به سر » است ؟ ؟ و ديگر هيچ كس وهيچ جرياني ، زمانِ درازي بر نمي تابد و نمي ماند و ديگر رفته و گذشته است عصرِ كجاوه و پاله كي و با قطارِ شتر و الاغ به سفر رفتن و امروز عصرِ ارتباطات و آگاهي است و جماعت اندك اندك دارد رسمِ « مرده پرستي » را نيز رها مي كند ... امروزه حتا به ضربِ دلارهايِ نفتي و بودجه هايِ نجومي و حمايت هايِ خودي و بيگانه و هماهنگي هايِ داخلي و خارجي ، تنها ظواهري را با استفاده از گرسنگي و استيصالِ مردم به صحنه مي آورد كه در همان آغاز سر در چاهِ نرينه يِ جمكران گم كرده است و دسته ها و گروه ها و نهادها و اداره ها و مراكز و هسته هايِ گوناگونِ تباهي ، نمي تواند و نخواهد توانست مقبوليتِ عمومي پيدا كند و تنها قدرت و ثروت و پشتوانه يِ حاكميت هاست كه بسياري از همين ظواهر را هم ، به زورِ پول و با تكيه بر فسادِ جامعه و حقارت هايِ تباه ، برپاي مي دارد و حفظ مي كند ولي اگر يك لحظه از آن غفلت شود و حمايت ها قطع گردد ، خواهيم ديد كه هر دكه و دكاني ، چه زود بسته مي شود و همان چند مراجعه كننده و جمعيت هايِ « المأمور معذور » هم راهِ كارشان را مي گيرند و شايد كه سرانجام به شغلي شرافتمندانه روي آوردند ... سخنِ من با كساني است كه بايد و انتظار مي رود ، در اين هنگامه يِ حساس و پرتگاهِ بزرگ و باريك ، كاري بكنند و دستي برآورند ... كه اكنون : « دست ها كوتاه و خرما بر نخيل » و « آب در يك قدمي است » (1) دوستِ من ، همتي ديوانه گان ، جرئتي اكنون هنگام در رسيده است و هنگامه يِ توست دوستِ من ، برخيز نوروزي در پيِ هر زمستان است غولان همه رفته اند و اسطوره ها كارِ خويش را كرده اكنون تو تنها مانده اي « كشيشِ پيري كه در غارِ جنگليِ خويش » (2) « هنوز آن چه را كه همگان مي دانند ، نمي داند » (3) « اكنون منم زرتشت ، پيامبرِ گام هايِ استوار » (4) و اينك آن نويد و مبارك باد كه از غارِ خويش فرود آي و بر حقيقتِ آن چيزي ديده بگشاي كه « ظهورِ ابرانسان را مژده مي دهد » (5) هنگامه اي كه زمينيِ است و « انسان » را فرياد مي كند * دوستِ من ، برخيز دستي برآر و علاجي كن كه كسي جز تو كسي نمانده است و « شامگاهِ بتان » (6) در رسيده * ــــــــــــــــ (1) مصرعي از سهراب سپهري . (2 تا 6) تعابيري از « نيچه » در « چنين گفت زرتشت » .
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۱:۴۹ بعدازظهر 0 comments
|
سهشنبه، آذر ۲۲، ۱۳۸۴
بت شكن ، بت ساز - شعرِ امروز
و اما خرسندم از اين كه ديگر نه « بتي » ساخته مي شود و نه « بت پرست » و « بت شكني » بر مي آيد ... و انگار دورِ « بت » و « بت پرستي » به سر آمدهاست ... و اما اين شعر يادگارِ همان سال ها وحكايتِ همان تكرارهاست ...
بت شكن بت ساز و ديگر بار مي سازم – دلم را - لانه اي گرما و ديگر بار مي بينم كه سيلي ، آورد آوار و ديگر بار مي سازم و ديگر بار مي بينم و ديگر بار و ديگر بار مگر افسانه ي امروز و ديروز است تا گويم به دل : بس كن ؟ حديثِ وامق و عَذرا و يا ليلي و مجنون خسرو و شيرين مگر افسانه ي يوسف - كه ممنوع است آن را بر زنان قوم آموزي - يهودي يا عرب از روم و ترك و كرد و سقلابي تمامي نسل ها و عصرهايِ آسمان آبي كه در هر صبح و شامِ آن خدايان ، خون به پا كردند و انسان را « ذبيح الله » و ، از هستي جدا كردند و گاوي از طلا كردند و بهرِ ما خدا كردند ... و ديگر بار و ديگر بار ديگر بار ... شعري از دفتر : « حديثِ كشك » / تهران 1381 – مقيم ارشاد تا كنون .
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۷:۳۳ بعدازظهر 0 comments
|
یکشنبه، آذر ۲۰، ۱۳۸۴
لغـت معنـي ( 1
اسرارِ مگويِ واقعي كلماتِ قصار
در معنايِ كنونيِ واژه ها
دو رويي هنگامي كه استادانه باشد ، پسنديده ترين صفات و لازمه يِ زندگيِ اكنون است . هر كس كه دروغ نگويد و ظاهر به صلاح نيآرايد ، احمق است . ساده گي گونه اي از حماقت است . و اما احمقِ كودن آن است كه اهلِ اين مّلك باشد ولي معانيِ مقصود را از الفاظِ منطوق در نيابد . دروغِ مصلحتي ، سنتي پايدار و بايسته است . راست ترين دروغ آن است كه كسي به دروغ بودنش پي نبرد . دروغ گفتنِ زوجين به يكديگر و فريبِ متقابل ، همواره نخستين شرطِ كاميابي در زندگيِ زناشوئي است . بنگاه دارِ موفق و محترم آن است كه از صبح تا شب كاملا مراقبت كند كه حتا كلمه اي راست نگويد . تجاوز تنها در ملاء عام – آن هم برايِ « عوام » - ناپسند است . فريب و فرصت طلبي و مصلحت انديشي اهمِ رموزِ موفقيت اند . زنايِ محصنه در خلوت و پنهان لذت بخش و عشق بازي در همه حال ناپسند است . راست گوئي آشكارترين نشانه يِ احمقان است . « دزدِ ناگرفته پادشاه است » . نيرنگ و كلاه برداريِ لو نرفته ، از اعظمِ عبادات است . حقيقت گوئي حربه اي برايِ توجيهِ افعالِ بزرگان است . مشروط به آن كه جدي گرفته نشود . ريا و تزوير لازمه يِ زيستنِ صالحان است . سياست ، نيرنگ و حفظِ حاكميت و اِعمالِ قدرت ، به هر صورت است . ايمان برايِ « عوام » ضروري است . « عوام » تنها ابزارِ شادكاميِ « خواص » اند . پول هميشه كليدِ حلِ تماميِ مشكلات و نخستين و بزرگ ترين پاك كننده هاست . بي پولي همواره نشانه يِ پليدي ، تنبلي ، بيكاره گي و حماقتِ فرد است . كاميابي ويژه يِ اربابِ قدرت و ثروت است . فقير محكوم ابدي به رنج و محروميت و سرانجام مرگي درد آور است . رذل آدمِ فقير است . به ويژه اگر « شكر گذار » نباشد . « فاسق » فقيري است كه آرزويِ كاميابي را پنهان ندارد . ثروتمند فخرِ بشريت است . به ويژه هنگامي كه از فيلترِ « پول شوئي » گذشته باشد . ظلم و خون ريزي و تجاوز - برايِ اربابِ قدرت و ثروت – پسنديده ترين سنت هائي هستند كه همواره بايستي نام هايي عوام پسند داشته باشند . دزدي هرچه بزرگ تر باشد - در صورتِ فاش شدن - مجازاتِ كمتري دارد . رانت خواري و اختلاس و ثروت اندوزي اگر پوشيده و پنهان بماند ، ثوابش برابرِ هفتاد حجِ مقبول است . به ويژه اگر ارقامِِ نجوميِ حاصله ، در طرح هايِ « سازنده گي » به دست آمده و دارنده اش قائل به « عدالتِ اجتماعي » باشد . تبصره : پيش از سفر واجب است كه اموالِ حلالِِ مشتبه و مخلوط به حرام با « پول شوئي » يا « دست گردان كردن » « پاك » شود نجيب مردي است كه در هشتاد ساله گي دستِ كم ده ها دخترِ خردسال را به صيغه يِ شرعيه در عقد داشته باشد و نانجيب جواني است كه در برخورد با پير زنانِ روي پوشيده « حيز » و دارايِ چشماني ناپاك باشد . و اما نجيبه زني است كه خيانت به شوهر را پوشيده بدارد . تبصره : اگر شوهر ثروتمند و پير باشد ، اطلاقِ لفظِ بر مصداق ، محلِ اختلاف و تأمل است . فتأمل . دخترِ باكره آن است كه پس از سال ها روسپي گري و لاپائي و نزديكي از دّبّر ، به هنگامِ ازدواج پرده يِ بكارت دوخته باشد . عادل آن است كه بيداد را پوشيده بدارد و همواره از « عدالتِ اجتماعي » سخن بگويد . پادشاه و حاكمِ خوب آن است كه ظلم به قانون و برابرِ قانون كند . پيش نماز كسي است كه نماز برايِ مردم مي گذارد . روضه خوان كاسبي است كه با گرياندنِ مردمان امرارِ معاش مي كند .
ادامه دارد
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۷:۰۹ بعدازظهر 0 comments
|
جمعه، آذر ۱۸، ۱۳۸۴
رباعي - شعر
چارپاره
اين چند سالِ گند ، چه گويم ؟ چه سان گذشت ؟ شادي كجاست ؟ جمله به درد و فغان گذشت عمري كه صرفِ ساختنِ بّت ، به " رنج " شد صد سالِ تار صرفِ شكستن ، همان گذشت (1) *
(1) با يادي از كليمِ كاشاني . شعري از دفترِ : « شرحِ دقيقِ فاجعه » / 1382 گشوده تا كنون .
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۷:۴۲ بعدازظهر 0 comments
|
چهارشنبه، آذر ۱۶، ۱۳۸۴
آيا مي توانيد ...؟ - سخن روز
آيا مي توانيد ... ?
آيا مي توانيد گريه كنيد ؟ جدي مي گويم اين را آزموده ايد ؟ ؟ چند وقت است كه نه ؟ نه ؟ ببينيد ، مي توانيد بيازمائيد ؟ به راستي ، آيا هنوز مي توانيد گريه كنيد ؟ - نه خود خالي كردن ، از استيصال و زبوني - كه از دوست داشتن به " زندگي " انديشيدن « انسان » را باور كردن و در بسترِ « شعور» عشق ورزيدن * من تازه گي ها گريسته ام بر خودم ، بر تو بر همه مان - بر انسان - آخر وقتي كه آدمي نتواند پاي بكوبد بايستي كه بر خويشتن به گِريد يا ديگران بر او بگِريند دريغ از گامي ، به نجاتِ جاني سخني از جنسِ زندگي و زمين شِنفتن و دريغا بر بازمانده افسوسي و تأسفي ياوه ها يِ مجعولِ دكان داران به پايِ گذرانِ اهريمني انگليان آدمكاني از جنسِ ناداني و ناتواني با گوش هائي بسته و چشماني كور سر از « فهم » باز زده كه " زندگي" را وعده به فردا مي دهند و آدمي را - به جّرمِ زيستن - بر " صليب " مي كنند * آيا مي توانيد شادمان و غمگين شويد ؟ خنده را كه ، با هر طنزي مي تواند خريد گريه را نيز ، به هر عزا و ماتمي " خيرات " مي كنند اما مي توانيد بركسي - يا چيزي - " خشم " به گيريد ؟ مي توانيد به رنجيد ؟ تازه گي ها دِلِتان گرفته است ؟ كم حوصله و خسته و منزوي هم شده ايد ؟ خود پسند و مغرور و تنها هم ؟ ؟ - اين ها كه همه بيماري است پزشكي مي بايدتان ، روان درماني - اما اين ها را نمي گويم مي پرسم : آيا تازه گي ها گريسته ايد ؟ نه از ناتواني و زبوني - و در عروسي و ماتم - كه از احساس و اشتياق ، از " عشق " لرزه هايِ دوست داشتن در آغوش هايِ ناپيدا گريستن بر تنهائيِ انسان و به همراهيِ او در تنگاتنگِ شانه هايِ محبت ؟ * آيا مي توانيد بر آدمي گريه كنيد ؟ او را دوست بداريد و در اندوه و رنج ش اندوهگين شويد ؟ بر انسان دل به لرزانيد ؟ نه كه از " رُحم " - خدايِ " رحم " اكنون ديري است به " قهر " نشسته است - كه از عشق ، از ستايشِ " انسان " ؟ * آيا مي توانيد گريه كنيد ؟ عشق به ورزيد ؟ " انسان " را دوست به داريد ؟ و با او به " زندگي " برخيزيد ؟ آيا ... مي توانيد ؟ * شعري از دفترِ « شرح دقيقِ فاجعه » 1382 گشوده تا كنون .
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۶:۳۲ بعدازظهر 0 comments
|
شنبه، آذر ۱۲، ۱۳۸۴
مقدمه اي بر خاطرات
مقدمه اي بر: « خاطرات وخطرات »
روايتِ راهي طي شده ، به درازايِ ايمان تا شعور حكايتِ گذارِ نسل ها و سده ها ، از آسمان تا زمين و از آدمك تا انسان ... از هيچ تا هيچ ...
« هرگز كسي اين گونه فجيع ، به كشتن خود بر نخاست كه من به زندگي نشستم » زنده ياد احمد شاملو ( خاطرات است و شايد هم كه بي ارزش ، مي توانيد نخوانيد )
مدت هاست كه ديگر اين و آن به انسان يادآوري مي كنند ( يا پيام هايِ آشكار و بي صدا مي گويند ) كه ديگر وقتِ رفتن است و هركسي بايد روايت خويش را ، از « زندگي » و بودن و گذشتنِ خود ، در اين آخرِ كار هم كه شده ، براي ثبت در يك گوشه و كناري بنويسد و بقيه اش را به زمان سپارد ، تا كارِ خود را بكند يا نكند و در اين مملكت و فرهنگِ « مرده پرست » بماند يا نماند !!! يا اين كه مرگِ « نسلِ اولي ها » و تازه تر هم بعضي از « نسلِ دومي ها » و حتا مرگ هايِ بعضا مشكوكِ اين و آن ، تو را بر مي انگيزند و رضايت مي دهي و تن مي سپاري ، به اين كه حرف و تأكيدِ درگوشي يا صريحِ بعضي از ديگران را بشنوي و در اين سن و سال و شرايطي كه انگار همه را ترسِ مرگ برداشته است و گاه حتا در بي خودي ها و ناخودآگاه هايِ شعر هم مي آيد و شگفت زده مي شوي و مي پرسي كه : « چرا از مرگ سرشارم ؟ » « چرا از خويش لبريزم ؟ » و يا : « چرا اين گونه مي ترسم ؟ » « چرا اشكم چنين ناگاه مي تركد ؟ » « چرا چشمم هميشه تر ؟ » سرانجام به اين نتيجه مي رسي كه : شايد وقتش باشد سخن و پيشنهادِ ديگران را به پذيري و نوشتنِ « خاطراتِ » خويش را ، از سر به بگيري و درپايانِ راه ، روايتِ گذراني به رنج نشسته وسراسرآشوب ودشواري و مبارزه وديوار و سد و امر و چوب و ناروائي و ناروائي را ، پس از 52 سال - كه انگار 52 نسل و سده و هزاره يِ « رنج انديش » و به « مرگ و ندبه و سياهي نشسته » را - باز گوئي و خويشتن را روايت كني ... ( هر چند كه به ويژه در 25 سالِ گذشته ، همواره از بيانِ آن پرهيز داشته باشي و از آغازِ عمر هم « بيوگرافي نويسي » و نقل و ثبتِ « خاطراتِ شخصي » را مكروه شمرده باشي و آن را ، بسيار كارِ مزخرفي هم بداني ) ... و اما مي بينم كه اين روزها خاطره نويسي مّد شده است وهمه از « خاطراتِ » داشته و نداشته يِ خويش مي گويند ، چنان كه حتا بسياري از جوان تر ها ، دست به كارِ نقل و ثبتِ « خاطره يِ » چاي خوردنِ خود با فلان شخص و شخصيت و جعل و تبليغِ به اصطلاح « خاطراتِ » خويش هستند و بيشتر و مهم تر از آن ، اين كه بسياري از بزرگانِ قوم و قبيله - از « نسلِ اولي ها » هم- كه به راستي « خاطراتي » پرارزش از سال هايِ سرنوشت سازِ 1357 تا 1360 دارند و پيش و پس از آن نيز ، در متن و بطنِ بسياري از حوادث و وقايعِ دورانِ « انقلاب » و « جنگ » و سپس استقرارِ نظام ، به نام و عنوانِ « سازنده گي » بوده اند ، به جايِ اينكه « خاطراتِ واقعي » و نفسِ رويدادها و به ويژه پشتِ پرده ها و افشا نشده ها و واقعيت هايِ عينيِ دورانِ زندگيِ خويش را- در عصرِ « انقلابِ اسلامي » از 1340 تا كنون - بازگويند ، حمام رفتن و چاي خوردن و ياوه هايِ بي مصرف را ، به عنوانِ « خاطرات » بيان مي كنند . لاطائلاتي كه هيچ ارزشي در « خاطره نويسي » هم ندارد ، چه رسد به اين كه « اسنادِ ملي » نام بگيرند و آن چرندها بتوانند مرجعِ نويسنده و مورخ و محققي – در آينده - قرار گيرند و احيانا از منابعِ تاريخِ « دورانِ معاصر » به شمار آيند ... و .... و .... و به راستي كه انگارحضرات عادت كرده اند همه چيز را لوث كنند ؟ ! ! زهي تأسف و أسف كه آن چه بايد بيان شود و ثبت گردد ، در نطفه خفه مي شود و مثلا « آقا سيد احمد آقا » با ارزنده ترين « خاطراتِ انقلابِ اسلامي » پيش از آن كه سخني بگويد ، به گور مي رود و درست هنگامي كه به سنِ بلوغ و فهم رسيده و مي تواند رويدادهايِ زندگيِ خود را ، به عنوانِ فرزندِ « بنيان گذارِ جمهوري اسلامي » بنگرد و آن ها را با نگاهي نو بيان و ثبت كند ، با يك مقاله در روزنامه يِ « اميدِ زنجان » سر به خاك مي سپارد و با مرگي آن چنان مشكوك ، در كنارِ پدر دفن مي شود و تماميِ آن اسرار نيز ، با او به گور مي روند .... و به راستي كه زهي تأسف و أسف .... و مگر كه همين ها بخشي از ارزنده ترين و تعيين كننده ترين سال هايِ زندگيِ ايراني را ، در يكي از باريك ترين و سازنده ترين مقاطعِ حياتِ اجتماعي او در بر نمي گيرد ؟ ؟ و آيا اين ها اسناد واقعي و منحصر به فردِ اين ملت و هويت نيست ؟ ؟ چرا اين گونه ردها و مباديِ آگاهي كور مي شود و گره هايِ ناگشوده در تاريخِ اين كشور را ، از خود به يادگار مي گذارد ؟ چرا ؟ واما چه كنم كه من هميشه از مّد پيروي نكرده ام ... و هرگز نيز به اين عناوين « خاطره نويسي » نخواهم كرد . چيزي كه همواره از آن گريزان بوده ام و هستم و خواهم بود ... به همين دليل هم حتا هنگامي كه نوشته ام ، آن چه را كه در رابطه با جامعه و مردم دارايِ اهميت مي شمرده ام ، بيان كرده ام ... و باز به همين دلايل و توجهات بوده است كه در سال هايِ پس از 1360 تا كنون ، جز در دفاترِ سررسيدي كه همواره تنها محرمِ رازم بوده اند ، چيزي ننوشته ام وهرگز نخواسته ام كسي آن ها را ببيند و نگذاشته ام كه ديگران آن يادداشت ها را بخوانند و ببينند ... به همين دليل هم ، چه بسيار از دفاتر و يادداشت هايم كه هنوز در بايگانيِ آن اداره يِ محترم است و دفاترِ ديگري كه به آتش و خاك سپرده شده ، يا در گذشتِ حوادثِ زمان از بين رفته است ؟ ! و آري كه ديگر خود را در پايانِ راه مي بينم و گمانم اين است كه بايد دوباره به زند گي ام نگاه كنم و اكنون آن گذران را ، دستِ كم –برايِ خويش و خودي - روايت نمايم . و چه كنم كه اكنون حتا سنتي ترين سنتي ها هم – ديگر - ياد آوري مي كنند كه : « زندگي و گذرانِ آدم هائي مثلِ تو ( دستِ كم در يك بخش هائي كه مربوط به جامعه و ديگران مي شده است ) مربوط به تو نيست و بايد كه در يك گوشه و كناري ثبت شود ، پيش از آن كه رژيمي و شرايطِ متفاوتي ، بخش هائي از آن گذران را ، در « اسنادِ ملي » اش - چنان كه خود بخواهد و مصلحتش اقتضا كند - بياورد يا نياورد و آن ها را ثبت و نقل كند يا نكند » .... و صد البته كه اين وسواس ها هم خاصِ سن و شرايطِ من است و در چنين حال و احوالي ، آدمي را گرفتارِ خويش مي سازد و گرنه من درهمان جواني و سال هايِ خامي هم - كه همه « خاطراتِ » نداشته شان را ، با ارزش فرض مي كنند و پي در پي به چاپِ چندم و چندم مي رسانند و مي رسد هم - هرگز اين گونه لاطائلات را « خاطرات » نشمرده و نقل و ثبت نكرده ام ... اما مگر نه اين كه تو خود - در سال هايِ جواني و شعار- اندك « خاطراتتِ » را شايسته يِ نوشتن و چاپ كردن دانستي و در روزنامه ها و سپس به صورتِ كتاب ، در تيراژهايِ بالا چاپ و پخش كردي ؟ ؟ و مثلا در سال گرد دهمِ ديماهِ 1357 و همزمان با روزنامه يِ آن وقت محليِ خراسان « يكشنبه خونينِ مشهد » را با ده هزار تيراژ در شهرِ مشهد و كجا و كجايِ ديگرِ استان و كشور پخش كردي و خريدار هم داشت ؟ ؟ وبه ياد مي آورم كه هنوز 25 شهريورِ 58 فرا نرسيده و سال گردِ زلزله ي تبس نشده ، چگونگي زلزله و ماجراهايِ آن را ، از مرگِ پدر و مادر و مادر بزرگ و فاميل و دوستان و آشنايان و تماميِ 15000 قربانيانِ كوير نشين و محرومِ تبس ، همراه با هرآن چه تا سال گردِ زلزله ، بر بازمانده گانِ ايشان رفته و گذشته بود و آمار و سرگذشتِ اكيپ هائي را كه تشكيل شده و نشده بود و پول هائي كه دريافت گرديد و حساب هائي كه گشوده گشت و خانه هائي كه ساخته شد و نشد ، با تحقيق گونه اي به عنوانِ ملحقات و پيرامون زلزله هايِ بزرگ و آمارهايِ گوناگون و مؤخره اي در استمداد از تماميِ ايرانيان ، براي شركت در بازسازي آن شهرِ محروم و زلزله زده - تا چهره يِ كتاب به خود گيرد - در تيراژ بازهم ده هزار جلد ، تن به چاپ دادم و اتفاقا ناشر و باني هم - برايِ چاپش- خيلي زود پيدا شد و به اصطلاح كتابِ « طبس ، قربانيِ پيشگامِ انقلاب » دربالغ بر دويست صفحه و سطحي بسيار وسيع ، در سال گردِ زلزله يِ تبس ( شهريورِ 58 ) پخش و منتشر گرديد ... و به ياد مي آورم ، هنگامي را كه در زمستانِ 1358 زلزله يِ قائن اتفاق افتاد - چه آماده و دل سوزانه - به ياريِ هم دردهايِ خويش ، در روستاهايِ محرومِ جنوبِ خراسان شتافتم و فريادم از سوء استفاده ها در آمد ، چنان كه در بازگشت از منطقه يِ زلزله زده ، مقاله يِ« فاجعه و فرصت » را در روزنامه ها و مجله هايِ گوناگونِ استاني و كشوري نوشتم و تكرار كردم و داد زدم و فريادم از ناروائي ها به عرش رسيد ... و اما آري ، كه اين ها تمام ، عوارضِ جواني و خامي بود ... و بعدها - به ويژه پس از آن چه در 1360 و 1366 بر من گذشت و رفت ، آن چه رفت - چنان آموختم كه ديگر حتا وقتي دوستانم مي گفتند در فلان كتاب و نشريه يِ تحقيقاتي ، يا در فلان سري از به اصطلاح « اسنادِ مليِ » منتشر شده پس از پيروزي انقلابِ 57 شرح و چگونگيِ « ممنوع المنبر » شدنت را در سال 52 و دورانِ تبعيدِ آيه الله منتظري در تبس ، چاپ كرده و آورده اند ، يا فلان مورخِ محترم متنِ كاملِ « يكشنبهِ خونينِ » تو را ، به عنوانِ مستندترين و نزديك ترين سند ، به جريانِ واقعيِ فاجعه ، مثلا در كتابِ « انقلابِ اسلاميِ مردمِ مشهد » چاپ و نقل كرده است ... و يا ... و يا ... و يا .... ديگر برانگيخته نمي شدم و حتا به صرافتِ تهيه يِ آن كتاب و حفظِ دستِ كم يك نسخه از آن - به عنوانِ سند و برايِ خودم - هم نمي افتادم و نيفتادم ... و به ياد مي آورم كه چه بسيار پيشنهادها را ، برايِ دراختيار قرار دادنِ زندگي و احوالِ خود يا پدرم – آن هم درست در زماني كه بعضي از بزرگان دستورِ تخريبِ قبرش را مي دادند و حتا نامِ او را هم مي پوشاندند ، براي چاپ در فلان و فلان مجموعه و به فلان مناسبت ، بي جواب گذاشته ام و همواره در 25 سالِ گذشته از طرحِ خويش ، به هر شكلِ ممكن گريزان بوده ام و هنوز هم هستم ... و ديگر و ديگر ... و به ياد مي آورم 1370 را ، هنگامي كه « دادسرايِ روحانيتِ مشهد » پس از يك سالي كه آدرسِ منزلم را نداشتند و يك وقت از كانالِ بستگانِ تبسي خبردار شدم كه در آن جا به دنبالِ آدرسم هستند ، آن هم پس از چهار سال كه كاملا از حوزه و روابطِ حوزوي و حتا كتاب خانه هايِ عموميِ وابسته به حوزه گسسته بودم ، و حتا هنگامي كه به تبس مي رفتم ، ديگر برايِ حفظِ حرمتِ آن مرحوم هم كه شده « لباسِ روحانيت » نمي پوشيدم و به راستي خسته شده بودم و دادم در آمده بود كه : « هر كس مرا مي خواهد ، با همين مويِ بلند و هويتِ جديد بخواهد » و ديگر خسته شده بودم كه از نيم شب به بعد ، از در و ديوارم فرو ريزند و تا قبضِ آب و برق را هم ببرند و مي خواستم كه حضرات چندي لااقل آدرسِ منزلم را نداشته باشند ، تا دستِ كم شب را در خلوتِ تنهايِ خودم بسر آورم و ... و شايد كه راحت بخوابم ... ! ! غافل از اين كه شده است « واكنشِ شرطي » و هنوز كه هنوز است با هر صدا و بوقِ اتومبيل و توقفِِ عابر يا ماشيني ، در كوچه و حواليِ منزلم – به ويژه از 12 شب به بعد – آشفته مي شوم و گوشم تيز مي شود و ... و هنوز كه هنوز است اين واكنشِ شرطي مرا ترك نگفته است . و مي خواستم بگويم كه : در همان « دادسرايِ ويژه يِ روحانيت » و همان سالِ 70 هم – كه اتفاقا اين بار محترمانه اخطارِ حضوري آورده بودند و در روز هم ، مأموري آن را به خانه ام آورد - و برايِ نخستين بار برگه اي را ديدم كه حضرات تأييد و مرقوم فرموده بودند : ( شغل : روحاني ) و محترمانه نيز رفتار كردند و برايِ نخستين بار احكامِ مربوط به 1360 و 1366 را ابلاغ فرمودند و وضع را اندكي تغيير يافته ديدم ، گفتم كه : « گلِ عمرِ هر كسي 25 سالگي تا چهل ساله گي اوست - كه شما گرفتيد و رفت - و ديگر حالا من با اين شكل و شمايل و در هويتِ جديدي كه حاكميت– خواسته ونخواسته – مرا به آن سمت و سو هدايت كرد و شرايطش را فراهم آورد ، آسوده تر خواهم بود و شايد كه موردِ حرمتِ بسيارانِ ديگري باشم – و هستم - و گذشته است كه باز چهل تا پنجاه ساله گي ام را نيز هدر بدهم و ... برايِ چه ؟ و برايِ كه و كي و كدام ؟ ؟ و تازه به ياد مي آورم كه بعدها دريافتم : تمامِ آن جلسه و احضار برايِ اين بود كه حضرات درآن دادسرايِ محترم ، به اين نتيجه برسند كه : زجاجي ديگر به لباسِ روحانيت و عوالمِ حوزوي برنخواهد گشت – چنان كه برنگشت - و اكنون به راستي آن هويت و گذشته را ترك كرده است ... ( اين را هم از تعهدي دريافتم كه روزِ بعد از من گرفتند و انگار خيالشان را از اين سوي راحت كرد ) .... و باز به ياد مي آورم پس از 1376 را ، كه ديگر تماميِ آن سال هايِ شعر و شعار و احساسات ، باورهايِ كودكانه و صداقت هايِ كويري ، به سر آمده بود و سرِ پيري ، هنگامي كه نزديك به ده سال از موكلينِ ايرانيِ مقيمِ امريكايِ خويش وكالت كرده بودم و مي كردم و ديگر ده سال بود كه كاملا علايقم تغيير كرده بود و فعاليتي كاملا متفاوت و بيگانه با گذشته را آغاز كرده و ادامه مي دادم و سال ها بود كه به « شعر و ادبيات » پناه برده و نخوانده ها و تجربه نكرده ها را مي آزمودم ودر زيبائيِ هنر وآرامشِ « جمال » « سير و سلوك » مي كردم و در 45 ساله گي انگار وقتش رسيده بود كه پس از 30 سال اقامت و كار و تحصيل و تحقيق و مطالعه يِ خلافِ ميل و نظر – و صد البته سخت طاقت فرسا - در محيط هايِ بيگانه و سرانجام خودي ، اندك اندك راهِ خويش را بيابم و دنبال كنم و داشتم نسبتا به يك آرامش و شعر و شعوري مي رسيدم و شايد كه وقتش بود – تا در عوالمِ تازه يِ خويش - بازنشسته شوم و سر به گذرانِ ميان سالي و پيري و سنِ بازنشسته گي بگذارم و اندكي به « زنده گي هايِ ناكرده » و « كاميابي هايِ دريغ شده » به پردازم و ... كه دوباره آواره يِ دورِ كشورم كرديد و بمدتِ شش سال در برزخي ترين شرايط قرار گرفتم و گذراندم . شرايطي كه بسياري از عواملِ شناخته شده ، آن را برانگيختند و سامان دادند و چنان كردند و شد كه تازه يك سالي است « توان نهاده و بي توشه » در 52 ساله گي و در خلوتِ تنهايِ خويش به اندك آرامشي رسيده ام كه با كمالِ تأسف خويشتن را در پايانِ راه و « برآستانِ مرگ » با مشتي آرزوها و اما و اگرها ، مي بينم و در مي يابم ... واما اين ها همه مقدمه بود ، تا بگويم : من در همان جواني هم بدم مي آمد كه از خودم و زندگيِ شخصي يا خانواده گي ام سخن بگويم ، ياموقعيتِ اجتماعي و سوابقِ فعاليت هايِ سياسيِ داشته و نداشته ام را ، برايِ اين و آن توضيح دهم و تعريف كنم و هميشه از بيوگرافيِ شخصي و « خاطره نويسي » و خود مطرح كردن ، به دور و از آن بي نياز بوده ام - و هنوز هم هستم – و به همين دليل نيز ، حتا در همان سالِ 58 وكتابِ « طبس ، قربانيِ پيشگامِ انقلاب » تنها خاطراتِ زلزله يِ 25 شهريور 57 به بعد را ، حكايت كرده بودم و مسائلِ تا سال گردِ زلزله زده گانِ تبس را ، مطرح كردم و از فعاليت هايِ اكيپ هايِ امداد رساني گرفته ، تا پول هائي كه به جيب زده شد و در ماجراهايِ انقلاب هضم گرديد وهرگز صرف نشد ، سخن گفتم و روايتِِ آن رويدادها را ، منتشر كردم و « خاطراتِ » يك ساله يِ تا 25 شهريورِ 58 را - چنان كه از نامش پيداست - از مسائل شهري گفتم كه تنها تا 1357 مرا از طريق پدر و خانواده ام ، به خود مربوط مي كرد و در 57 دستِ كم 10 سال بود كه در مشهد سكونت داشتم وحتا پس از فوتِ پدرم نيز- علي رغمِ شرايطِ ايجاد شده يِ تازه در اثر انقلاب - با توجه به سوابقِ سياسي كه هيچ يك از روحانيونِ تبسي نداشتند و به ويژه دريكساله يِ شهريور57 تا شهريور58 به دليلِ نقشي كه در ياري به مردمِ زلزله زده يِ تبس داشتم ، آن شرايط و درخواست هايِ همگاني و محبوبيتِ شديدِ مردمي ، افزايش يافته بود و فوتِ پدر و مادر و وجودِ سه فرزند صغير و خانواده يِ برجاي مانده اقتضا مي كرد كه جايِ خاليِ پدر را پر كنم و ... اما حاضر به بازگشت به آن شهر و اشغالِ كرسيِ آيه اللهي و زعامتِ پدر نگرديده بودم و مسائلِ مربوط به تبس را نيز - در اين يك ساله - تنها به احترام وي و بر مبنايِ عقايدم ، در خدمت به مردمان صميمي و صادقِ كوير نشين ، انجام داده بودم و با تمام اصرار ها ، حتا پس از 22 بهمنِ 57 و پيروزيِ انقلاب نيز ، حاضر نشده بودم به تبس باز گردم ، به گونه اي كه حتا اصرارِ آيه الله منتظري و ديگران ، مرا به آن بر نينگيخته بود . چنان كه اصرار معظم له را - پس از ماجراهايِ 1360 نيز كه دستِ كم به عنوانِ سردفترِ اسناد رسمي به آن شهر بروم - محترمانه بي جواب گذاشته بودم و همواره تنها خدمت به مشتي مردمانِ صادق و صميمي و محروم ، مرا برمي انگيخت و بس ...( ببخشيد كه من از جنس بعضي ها نيستم و هرگز چون شما نمي انديشيده ام ) ... و مي خواستم بگويم كه : در همان جواني هم ، هنگامي كه « خاطراتِ » دهمِ دي ماهِ 1357 و جريان هايِ آن دو سه روزِ خاص در مشهد را ، از همان ديدگاهِ شعاريِ خويش ، پيرامونِ مسائلِ سياسي و اجتماعيِ انقلاب و جامعه ، در سال گردِ دهِ دي بازگو كرده بودم و به دلايلِ خاص ، بعضي از جريان هايِ واقعيِ « يكشنبهِ خونينِ مشهد » را ، مثلا چون سبب هتكِ حرمت از سيد محمد علي آيه الله زاده يِ مرحومِ آقا سيد عبدالله ارجائي المعروف به شيرازي مي كرد و يا نامِ آقا شيخ علي آقا و آيه الله سيد كاظمِ مرعشي را ( كه آن روزها سخت درصدد چاپِ رساله يِ عمليه بودند ) در جريان هايِ منتهي به آن شب ، به ميان مي آورد و ملاحظاتي از اين دست ، حذف و به اشاره و كنايه برگذار كرده بودم ( وانگار كه اكنون بايد بي پرده و بدونِ خود سانسوري به آن ها به پردازم ) كه در آن سال ها تازه همان اندك هم ، با واكنشِ تندِ بعضي از بزرگان روبر گرديد و مثلا آيه الله زاده سيد محمد علي شيرازي ، مجبور شدند پس از دهم ديماه 58 برايِ نخستين بار ، بر صفحه يِ تلويزيون ظاهر شوند و به بعضي از جرياناتِ مرتبط با « يكشنبهِ خونينِ مشهد » پاسخ دهند و- طبقِ معمول - موضوع را لوث كنند .... و سرانجام اين مقدمه را تمام كنم كه : انگار بعضي از اربابِ منافع و مصالح در مشهد ، از همان سال هايِ 58 و 59 دريافتند كه وجودِزبان وقلم و شخصيتي اين چنين صادق واعتقادي زلال و باور كرده ، انساني دور از هرگونه سازش و مصلحت انديشي و زد و بندهايِ معمول و تباه - كه همه چيز را ، جز دكان و دكه داري دارد - برايِ آن مصالح و منافع زيان مند خواهد بود و شايد راضي كردن و ساكت كردنش نيز ، به آساني بعضي از ساكت كردن ها نباشد ... و چنين بود كه تا فرصتي يافتند ، ضربه يِ نخستين را در 1359 وارد آوردند ، هنگامي كه تازه گسستنِ من از رويدادها وماجراهايِ سياسيِ شهر و استان ، آغاز مي شد و داشتم « مجتمعِ انتشاراتيِ ابوذر » را ، به همراهيِ دوستِ دورانِ نوجواني ام آقاي سيد احمد نوه يِ مرحومِ آيه الله العظمي ميلاني و فرزندِ آقا سيد عباسِ مرحوم و اخ الزوجه يِ آيه الله زاده سيد محمد عليِ شيرازي و با همراهيِ دوستِ تازه ام سيد جوادِ رفائي آيه الله زاده يِ مشهدي ، در محلِ بازارِ جوادِ مشهد سامان مي دادم و آرام آرام - دوباره - به خلوتِ كتاب خانه ها و امرِ فرهنگ باز مي گشتم ، به بهانه يِ شركتِ كاملا اتفاقي و بي برنامه ولي انساني و- نيز- بدونِ هماهنگيِ اينجانب و شيخ علي آقا و آقايِ طاهرِ احمد زاده – نخستين استاندارِ پس از انقلابِ خراسان – در تشييعِ جنازه يِ « شكر الله مشكين فام » از اعضايِ مجاهدينِ خلقِ ايران كه در يورشي سازمان يافته ، به ستادِ مجاهدين درخيابانِ بهشتِ مشهد ، كشته شده بود و تماميِ مسؤولين نيز خود را از آن واقعه كنار كشيده و اظهارِ تأسف كرده بودند و به همين دليل هم ، جمعيتي بالغ بر صد هزار نفر در آن تشييعِ جنازه شركت كرد ند و ما سه تن نيز بدون هيچ گونه وابستگيِ گروهي و هماهنگيِ قبلي - تنها به دلايلِ انساني- درآن شركت كرده بوديم ، بهانه اي به دستِ حضراتِ « سوپر مرتجعين » مترصدِ فرصت داد ، تا عكسِ مرا - به ناروا - به عنوانِ « طلبه يِ جنبشي » چاپ و پخش كنند و انگ زدن هايِ مرسوم و شناخته شده آغاز شود و به تلافيِ پائين كشيدن و پاره كردنِ عكس هايِ تبليغاتيِ ناروائي كه به هنگامِ بازديد از بيمارستان ها و آسايشگاهِ معلولينِ مشهد ، همه جا بر در و ديوار و به فراواني ديده بودم و از فرصت طلبي هايِ مدعيانِ مرجعيت كه با استفاده از نسبت هايِ خانواده گيِ نزديك ، با بعضي از سرانِ انقلاب و شرايطِ ايجاد شده در اثرِ آن ، به صفِ انقلابيون پيوسته بودند و داشتند مقدماتِ چاپِ رساله اي را – كاملا به رونويسي از رساله يِ مرحوم آيه الله خويي- تدارك مي ديدند و سر و كارش به مجتمعِ انتشاراتيِ ما هم افتاد كه از آن سر باز زدم و ضمنا گفتم كه به اين صورت خيلي زشت است ، دستِ كم بدهيد دوباره حروف چيني كنند ، تا ديگران نفهمند اين چنين افتضاح رونويسي كرده ايد و انگار بعدها كه چاپ شده اش را ديدم ، آن نصيحت را به كار بسته بودند ... آن عكس ها و سم پاشي ها و انگ زدن ها را ، در سطحي وسيع و به ناروا ، به تلافيِ ماجرايِ آن عكس ها ، سامان دادند و اين حركتِ بيت مرحومِ آيه الله آقا سيد كاظمِ مرعشي ، زمينه را برايِ حمله يِ نهائي و هماهنگِ مدعيِان فرصت طلب ، در بحران هايِ 1360 فراهم آورد و به منظورِ نزديكي و اتحادِ مصلحتي و ناخجسته ، با بعضي از اساتيدِ انقلابي و مبارزِ با سابقه ، مرا قرباني نموده و ضربه را وارد كردند و آن چه خواستند و توانستند گفتند و ساختند و پرداختند و تمامِ تقصيرهايِ نداشته را بر گردنِ ما بار كردند و برايِ نزديكي با بزرگان ، كاسه كوزه ها را بر سرِ ما شكستند و شكست و قرباني كردنِ ما را وسيله يِ اتحادِ جناح هايِ مختلف المخرج روحاني - ازانقلابي و ضدِ انقلابي - ساختند و ...وكار را در اوجِ ماجراها و بحران هاي 1360 چنان سامان دادند كه : اگر نبود حمايتِ كسي چون آيه الله العظمي منتظري كه آن زمان « قائم مقامِ رهبري » بودند و نظارت بر قوه يِ قضائيه و عزل و نصبِ ائمه يِ جمعه را بر عهده داشتند و مرا نيز به خوبي وازگذشته ها و به گفته يِ خودشان : « چون محمد پسرم » مي شناختند و « دوست مي داشتند » ( چنان كه حتا پس از اين ماجراها نيز هنگامي كه سرانجام از بازگشتِ من به تبس نا اميد شدند و خواستند برايِ آن شهر امام جمعه اي تعيين كنند ، باز از فاميلِ مادريِ من ، مرحومِ آيه الله آقا سيد محمد علي حائريِ تبسي را ، با هماهنگي و نظر و رضايتِ خودمان ، برايِ تبس تعيين كردند و بازهم حرمتِ خانواده يِ زجاجي را در آن شهر فرو گذار ننمودند ) ... و يا اگر نبود نظرِ مثبتِ همين آقا سيد علي آقايِ آن زمان رئيس جمهور و امام جمعه يِ تهران ، كه از 57 و پيش از پيروزيِ انقلاب ، به مناسبتِ پيوستن به متحصنين درفرودگاهِ مهر آباد ، به تهران رفته بودند و از باند بازي هايِ مشهد به دور و بري بودند و در آن جو و شرايطِ آشوب زده نيز، نخستين فردي بودند كه شجاعانه و از خود گذشته درمجلس وخطاب به مسؤولان گفتند كه : « آقايان ، بني صدر مرد و موضوع تمام شد ... رها كنيد ... » و ... و اگر نبود گواهي و تائيدِ مدرسينِ حوزه يِ علميه يِ مشهد و ديگران و ديگران و نيز اگر نبود پيش بيني و اقداماتِ آن چند روز در به دري - كه همسرم را به گروگان برده بودند ، تا خود را تسليم كنم – وديگر و ديگر و ديگر ... در همان 1360 جلوِ جوخه گذاشته بودندمان – چنان كه گذاشتند - و تا حالا هم هفتاد كفن پوسانده بوديم وحضراتِ فرصت طلبان و ابناء زمان ، در مشهد الرضا راحت و آسوده دكانشان را داشتند و مي داشتند ... ولي و آري كه از ما هم پس از 1360 و رهائي از جوخه و 5 سال تعليق و چهار ماه بازداشت ، در بدترين شرايط بحرانيِ و آشوب زده يِ آن سالِ شوم ، چيزي كه باقي ماند مجسمه اي از « مرعوبيت » بود كه تا يك سال به سفارشِ آقايِ رازيني - حاكمِ شرعِ تازه نصب شده يِ خراسان و مشهد - خانه و زندگي و اطفالِ يتيم بازمانده از پدرمان را ، به ناچار و موقتا از خويش جدا كرديم و از تمامِ عالم و آدم گسسته ، به زندگيِ اجباريِ مخفي ، روي آورديم و از جلوِ چشمِ بعضي از اساتيدِ بزرگ و هم پالكي هايِ تازه به دوران رسيده شان ، از اربابِ مصالح و منافع – كه دراين سه چهارِ سالِ تا 1360 قدرتي گرفته بودند و گناهش را بر ما نوشتند - گُم شديم ، تا انگار كساني ندانند كه ما هم هنوز زنده هستيم و وجود داريم و انگار كه هنوز هم ... ؟ ! ! ! اما آدمي كه كَك به تنبانش نباشد و نبود ه و نيست ، هنوز تازه چند ماهي از يك سال خانه نشينيِ اجباري بيش نگذشته بود كه در اواخرِ 1361 يا اوايلِ 1362 به لجِ بعضي ها هم كه شده « لباسِ مقدسِ روحانيت » را دوباره پوشيديم و در يكي از مجالسِ عزايِ روحاني ، يعني در فوتِ مرحوم آيه الله آقا سيد عباسِ ميلاني ، فرزندِ مجتهدِ مرحومِ آيه الله العظمي ميلاني مرجع تقليدِ متوفي – و پدر خانمِ همين آقا سيد محمد علي شيرازي خودمان كه مي دانستم تماميِ اربابِ منافع و مصالح و ادعا و فرصت و نيز اصحابِ دكه و دكان ، حاضر خواهند بود - شركت كردم و به اصطلاحِ خودم سربلند ومغرور ، دستِ بسياري از روحاني نمايانِ فرصت طلب و تازه به دوران رسيده و اكنون معنون را علنا به آشتي پس زده بودم و رد كردم و انگار مي خواستم بگويم كه ديديد فلانم را هم نتوانستيد بخوريد ؟ ؟ ! ! و به راستي كه حضرات هم خيلي خوب جا زدند ، زيرا كه مدتِ كوتاهي بر نيامده ، حلقه اي از اصحاب و نزديكانِ خويش و تني چند از بزرگانِ موردِ احترامِ مرا برانگيختند و مجلسي گرفتند– البته به هزينه يِ من و در منزلم – و اصرار كردند كه لباس روحانيت را به پوشم و درخواست مي كردند كه از اين به بعد در تمامِ مجامع از لباسِ روحاني استفاده كنم و من هم كه گاه و بي گاه و پيش از گفتنِ آقايان مي پوشيدم و ... ( هر چند هيچ گاه اهل دكه و دكان نبودم و در هيچ زماني نه شهريه گرفتم و نه اهلِ روضه خواني و ديگر مقدماتِ كسب بودم و نه هيچ گاه ذره اي منافعِ مالي را مي پذيرفتم و حتا از جلساتِ خويش هرگز پولي نگرفته و نخواستم و آن را توهيني به خويش و خلافِ باورهايم مي دانستم وهمواره تافته اي جدا بافته بودم و انگار كه عوضي به اين جهان گام گذاشته بودم ) .... اما و در عين حال ديگر حتا آن شخصيت و هويتِ پيش از زندانِ 1360 را هم نداشتم و هرگز آن نشدم كه از پيش بودم ... و هرگز نتوانستم از پي آمد محروميت و ممنوعيت هايِ حاصل از زندانِ سالِ 60 بگريزم ، چنان كه تا سال ها ممنوع الخروج بودم و پنج سال تعليق را به دنبال مي كشيدم و گاه و بي گاه احضار مي شدم ... اما تا مرحوم آقا سيد عبدالله زنده بودند- از آن جا كه با پدرم از نجف روابطي داشتند– وقتي كه به منزل آن مرحوم مي رفتم ، لباسِ روحانيت را مي پوشيدم ، اما در كتابخانه و زندگيِ شخصيِ خويش نمي پوشيدم و تنها پس از 61 و62 بود كه اندكي آب ها از آسيا افتاد و حساسيت ها كاهش يافت ، كه تنها هنگامي كه به تبس مي رفتم ، آن هم به حرمتِ پدرم لباس مي پوشيدم ولي در مشهد ، تنها در مجالسِ روحاني ، بعنوانِ لباسِ تشريفات ، از آن استفاده مي كردم و .... و بگذريم ... و اين مقدمه را تمام كنم كه تنها پنج سال - تا پايانِ 1365- كه ضربه يِ نهائي فرود آمد و با يك هماهنگي و طرح و برنامه وحمله يِ از پيش تعيين شده ، نزديك به يك سال مرا - تا آذر و ديِ 66 - در زندانِ مركزي مشهد به سرآورد ، هم چنان در اين هويتِ نيم روحاني و نيم كتابدار و نيم دوباره به تحصيل و تحقيقِ جدي روي آورده ، گذراندم ... چنان كه چند سالِ پي در پي اساتيدِ انقلابي و اكنون همه كاره ، ديدند و تأييد كردند كه : « گرچه نيامد جايزه اش را از دستِ بزرگان بگيرد و هم چنان مغرور بر جاي مانده است ، اما در امتحاناتي كه آن حضرات برگذار كردند شركت كرد و همه ساله هم « طلبه يِ ممتاز » شناخته شد و اسمش در مراكزِ حوزوي و شورايِ طلاب با نمره هايِ بيست - و بدون داشتنِ پنج نمره يِ تعلقي كه اصحابِ جبهه و جنگ و اهاليِ نهادها داشتند - اعلام شد و موردِ تشويق نيز قرار گرفت ... وآري كه بدونِ هيچ گونه منافع مادي يا ملاحظاتِ دكه و دكان - كه هرگز نداشته و نخواسته ام - تنها به اصرار بعضي از اساتيد ، انگاري خواستم خودي نشان داده باشم و اثبات شده باشد كه به جايش آن چه را ديگران نمي دانند و نخوانده اند ، خوانده ام و مي خوانم و اتفاقا از بسياري از اربابِ لِحيه و عمامه هايِ بزرگ و دكان هايِ پر رونق هم ، بهتر و پيش تر هستم و ...
اما گمان مي كنيد گذاشتند كه همين وضعِ متزلزلِ جديد دوام بياورد ؟ وضعي كه تازه برگشته بود به سال هايِ پيش از 57 و همان آزاديِ جواني كه صبح ها وقتي به حوزه مي رفتم با « لباسِ روحانيت » بود و شب در كلاسِ شبانه يِ دبيرستان يا در دفترخانه يِ اسنادِ رسمي ، با كت و شلوار ... يا در مدارسِ مرحومِ آيه الله العظمي ميلاني ، با لباسِ روحانيت و به گونه اي بود و در جايِ ديگر با هويت و گونه اي ديگر ... كه همواره ارتزاق از راهِ دين و لباس روحانيت را ناروا و توهيني به خود مي شمردم و هميشه هم در كنارِ تحصيلم كاري را شاغل بودم و ... و آري كه اين وضعيتِ نيمه آزاد ولي فعال در محيط هايِ حوزوي و روحاني ، با سرعتي كه دوباره داشتم مي گرفتم – و اين بار در زمينه يِ تحقيق و تحصيل و تأمل و نه سياست – چنان كه دوره يِ زندگانيِ اركانِ اربعه يِ شيعه را ، كاملا محققانه و بي طرفانه در چند جلد ، در همين سال ها و در خلوتِ كتابخانه هايِ حوزوي ، به انجام رسانده بودم و هنوز كه هنوز است با خود دارم و مي آورم و مي كِشم و مي كِشانم .... و به ياد مي آورم كه اين شرايطِ خاص هم ، تنها تا پايانِ 1365 پائيد و ادامه داشت و انگار دوباره بعضي از اربابِ منافع گوششان تيز شد كه مي ديدند فلان آيه الله زاده كه به اصطلاح با من « هم مباحثه » است ، ولي در باطن دارد درس ديروزِ « استادِ قانعي » را دوباره از زبان و بيانِ من مي شنود و در شگفت مي شود كه : « رضا – تو چطور اين قدر به متونِ فقه و اصول مسلط هستي ؟ و مگر قبلا آن ها را خوانده بودي ؟ ؟ ! ! ... يا : تو بخوان ... نه تو بخوان » و ديگر و ديگر ... كه ازشبِ نوروزِ 1366 دوباره كله پامان كردند و عيدي مان دادند و سرانجام گسستِ پاياني از روحانيت - از ديدگاهِ من - فرا رسيد و نزديك به يك سال زندانِ ناروا - كه آقايان تبعيدِ محترمانه اش را در تهران گذراندند - تحمل كرديم و در همين زندانِ دوباره نيز- خوش بختانه - فرصتي براي بهتر انديشيدن دست داد ، چنان كه سرانجام از تماميِ گذشته هايِ روحانيِ خويش – اين بار دانسته و به آن پشت كرده - گسستيم و ديگر تمام شد هر چه در آن هويت و از جنسِ آن هويت بود ... كه انگار راهِ از آغاز اشتباه بود و من هرگز براي اين كارساخته نشده بودم . و ... و ... و ... و چنين است كه زندگي ام را به چند دوران تقسيم مي كنم : كودكي تا 1346 و از هجرتِ تبس تا 1357 و از آن سال تا 1360 و زندان و ماجراهايش و سپس از 61 تا 1365 و پس از زندان 1366 تا 1376 و از آن سال تا نوروز 1380 و در پايان نيز ، از 1380 تا كنون ... و هر فرازي را جداگانه قابلِ تأمل و گفت و گو مي دانم ...
واما اكنون : پس از بيست سال بركناري و عمري پاكيزه زيستن و دوري از مصالح و منافعِ معمول و مرسوم و پيش رو و نفرتِ همواره از معيارهايِ فاسد و تباه وضدِ انساني و حقير و نادان پرور و پس از 52 سال زندگيِ سراسر دشواري و مبارزه و رنج و محروميت و ممنوعيت و عقيده و ضدِ عقيده و مبارزه در راهِ باورها و تحقيق و تفحص در منابع و كتاب ها و كتاب خانه ها و فرهنگ ها و هويت ها و طيِ فراز و نشيب ها و هزاران ماجرا و موضوع و با يدك كشيدنِ سوابقِ محكوميت و فعاليتِ سياسي در دو رژيم ، هنگامي كه مي بينم دوباره بعضي از دكان ها و دكه ها – به بركتِ دورانِ اصلاحات و به عنوانِ نمادي از آن حركتِ سامان يافته يِ دولتي - باز شده است و انگار « اصلاحات » را درگشودنِ دكان هايِ بسته شده پنداشته اند و دوباره بعضي از اصحابِ لِحيه و اربابِ عمامه – كه همه چيز را ابزارِ ثروت و قدرت مي دانند و مي بينند و مي خواهند و تقوا را با تف قافيه مي كنند - دارند جان مي گيرند و دوباره دكه ها مي گشايند و حسينيه و گنبد و گلدسته عَلم مي كنند و انگار فراموش كرده اند كه چه بوده اند و چه هستند و چه كرده اند و مي كنند ؟ ؟ ! ! و .... و ... و ... شهري و استاني را به گند زدن و جامعه و مردمي نادان و فرصت طلب و ابن الوقت و بيچاره و كوچك و زبون و مستأصل را ، درگير با حقارت هايِ گذرانِ آلوده يِ خويش ، گول زدن و چون گوسپندان پروردن و حفظ كردن و دكه هايِ بي رونق و مندرس را سامان دادن و ريا و ربا را با هم در آميختن ، افتخاري ندارد و هنري نيست كه آقايان اين قدر برايش سينه چاك مي كنند و صف مي آرايند ! ! ! .... و چه و چه و چه .....
و خلاصه اين بود و شد كه راضي شدم ، تن به « خاطره نويسي » بدهم و روايتِ زندگي هايِ ناكرده و تباه را - در پرماجراترين و آشوب زده ترين و بحراني ترين سال هايِ حياتِ ايران و ايراني - بازگويم و گذرانِ به « رنج نشسته ي » سال هايِدور و نزديك را روايت كنم . و ... و ... و ... و تا اين جا باشد و بماند ، به عنوانِ مقدمه و انگيزه اي بر « خاطراتِ » ناتمامي كه رها شده است و از اين پس فرصت كنم و بنويسم ، يا از دفاترِ پراكنده گرد آورم و تدوين كنم ... باشد كه « روايتِ خويش » را ، از آن چه گذشت وآن چه ديدم و شاهدش بودم و آن را لمس كردم ، دستِ كم در اين پايانِ كار باز گفته باشم ... و ديگر همين و السلام ...
محمدرضا زجاجي ايران - توس – آذر ماه 1384
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۱۰:۰۸ قبلازظهر 0 comments
دولت ها جز به منظور و در مسير از بين بردن خويش و ايجاد آگاهي و اخلاقِ خودگردانيِ عمومي در آحاد مردم ، مشروعيت حضور ندارند و جامعه يِ برتر انساني ، مجموعه ي آگاه و شادكام و خودگرداني است كه بي نياز از هر پاداش و مجازاتي، بينِ كاميابي خود و ديگران جمع كرده و آگاهانه و فطرتا، به نيكي ها وفادار و پاي بند باشد .
ناداني تنها و بزرگ ترين ميراثِ گذشته گاني است که همواره خود را روايتِ منحصر هستي مي شمردند .
" دانائي " زيستن در نشئه ي وصف ناپذيري است که غرور بودن و آفريدن و " بي نيازي " را مي آموزد و هر آن چه « رنج » را به هيچ مي شمرد .
آن كه از حجاب در نگذشته زيبايي را نشناخته است .
درود بر هنگامه اي كه پرده ها فرو افتند . رنگ و بوي زشتي را ، چگونه روي
به گردانيم ؟
بزرگي را كه مي گفت : « درد انسان متعالي ، تنهايي
و عشق است » گفتم : آن كه در عشق ناتوان باشد ، محكوم و بايسته ي
تنهايي است .
عشق ورزيدن ، آزادي ِ دو تن در خواستن و دوست
داشتنِ يكديگر ، نخستين اصلِ شاد زيستن است و زندگي هيچ اصالتي- جز
خويش- را بر نمي تابد .
بت پرستيدن و بت شكستن و بت ساختن و بت شدن و خود
شكستن ، تمام « بت » است و بت سازي ... چه آسوده و زيباست آن كه آفرينش را
، چنان كه هست مي بيند و در مي يابد و چندان تواناست كه از هر بتي بي نياز
است . تنها انسان ناتوان ، توانايي را بتِ خويش مي سازد . انسانِ
توانا كمبودي نمي بيند و نمي شناسد . او هر چه را بخواهد به دست مي آورد و
بر هرچه بينديشد تواناست و نيازي به تكيه گاه ندارد . تنها پيران و
بيمارانِ ناتوان هستند كه به ديوارها تكيه مي كنند .
آرزو ، اميد و آينده ، واژه گانِ مجعولِ ناتواني است
. هنگامي كه ناكاميِ خويش را ، فردايي مي سازيم ، هم امروز را نهاده ايم .
اگر درلحظه زندگي كنيم ، چيزي را فرو نگذاشته و همواره خواهيم زيست .
آن چه به شمار مي آيد تنها حال است و تاريخ
ابزار و دانشِ مورخ - و نه ظرفِ زندگي- است . « زندگي » ظــرفِ اكنون است
، و آينده وجود ندارد . آن چه قابلِ لمس و شهود است ، لحظه هايند و اكنون
نه گذشته و نه فردا .
هنگامي كه پرده ها هم چنان فرو افتاده و ديده ها بسته
است ، چشمان و زبان هاي گشاده ، كدامين نگاه و مخاطب را خواهند يافت ؟
خفته گان و مرده گان ازجنسِ سخن نيستند .
آن كه به انتظارِ نيكي منفعل مي نشيند ، تنها -
آن را - انكار مي كند . درحالي كه كمالِ مطلوب ، انكار نيكي و جست و جوي
ِزيبايي است . انكار همواره راهي به جست و جو و تصديق رها ساختنِ موضوع
و چشم بستن برحقيقت است . آدمي چيزي را باور مي كند كه از اثباتِ آن نا
توان باشد . آگاهي و فهم ، از مقوله ي تفسير و تبيين و تحليل است و با
واژه و انديشه سر و كار دارد . اما باور ازمقوله ي تقليد و پذيرش
و ناداني است .
سخن گفتن از روشنايي درتاريكي و سياهيِ شب ، گام زدن
درخواب است و چيزي از جنسِ كابوس .
حقيقت از جنسِ فهم و شناخت و از بيان و واژه بي نياز
است . آن حقيقتي كه نيازمند توضيح و اثبات و توجيه باشد ، چيزي ازجنسِ
تاريكي به همراه دارد و همواره مكرانديش و توجيه گر ، باقي خواهد ماند .
انسان تنها حقيقتِ موجود و تنها تحليل گر هستي است و اگر روزي آزاد زيسته
و آزادي را شناخته است ، دوباره نيز آزاد خواهد زيست و آزاد خواهد بود
. ( حتا اگر ناچار شود دوباره به جنگل باز گردد ) .
کسي که نتواند انسان و خِرد را باور کند ، شايسته ي زندگي – به ويژه در فردا و فرداها – نخواهد بود .
هنگامي كه پرده ها فرو افتند ، به ناگاه درخواهيم
يافت كه تمام در بندِ شكل و پوسته بوده ايم ، نه مغز و محتوا .
با همان شتابي كه روز بر شب چيره مي شود ، به ناگاه
درخواهيم يافت كه « هيچ » نبوده ايم ، غَره به تاريكي و نعره زنان در سياهي
.
عارفان و صوفيانِ ما ، بيش از آن كه بيان كننده ي رمز
گون حقيقت باشند ، خود حجابِ آن بوده اند .
بندگي و زنجيري كه ناداني بر دست و پايِ انسان مي
گذارد ، در همان حالي كه به سستي پوسيده ترين نخ ها ست ، ستبرترين و محكم
ترين و ديرپاترين زنجيرهاي پولادين را ، برشخصيتِِ « انسان » استوار مي
سازد و جز به بهاي نيستي و مرگ گسسته نمي شود و بر نمي خيزد .
اگر به معناي واژه ها - در امروزِ جامعه - نگاهي با
تأمل داشته باشيم ، به خوبي و به زودي در خواهيم يافت كه چه تحولي در حالِ
وقوع است . هر كسي كه اهل تأمل و دقت و قادر به تحليل باشد ، به خوبي تهي
شدنِ واژگانِ فارسي را ، از معنايِ معهود و مرسوم و منظورِ خويش- در اكنونِ
جامعه - در خواهد يافت و به پوچي الفاظي كه بام تا شام ، موردِ استفاده ي«
خاص » و « عام » است ، خواهد خنديد .
آن چه از آسمان مي آيد زميني است و هر زميني ،
حاصلِ خويش را بَر مي دهد . خوشا سرزمين هاي سر سبز ، بارور و شكوفا . خوشا
بي كراني ها ، بزرگي ها و بلنداي نگاهِ فرزانه گان و خوشا « انسان » و
زندگي زميني او .
آدميان چگونه مي توانند راجع به چيزي كه هرگز نديده ،
لمس نكرده و آن را نشناخته اند ، اين گونه با قطع و يقين سخن به گويند ؟
انگار قلويِ ايشان است و خود زادنش را گواه بوده اند . تنها احمقان و
ناآگاهان مي توانند - با چنان قطعيتي- سخن به گويند .
فيلسوفان و متكلمانِ ايراني ، هنگامي كه پرده هاي
آويخته را ديده اند ، در رسيدن و دريدنِ آن ها كوشش كرده اند و به هنگام -
نيز- برآشفته از غوغاي عوام و نادرستي ها ، روي پوشيده اند . خوشا آن كه
كلامي از ايشان شنيده باشد . اما چه بسياري از آن ها كه در همان گام هاي
نخست و ميانه ، كوري و ناتواني خويش را ، در زنگار كلماتِ فريبنده نهفته اند
و همواره ناداني خود را ، در هياهوي پيروان و دشنه هاي تعصب ، پنهان ساخته
اند . كوچكي هم ايشان بود كه انسان را ، به « رَحم » برانگيخت .
در شگفتم از آن كه : چگونه اهلِ سخن از خداي خويش
مي خواهند ، تا آبرويِ ايشان را حفظ كند ؟ و مردمان نيز ، براين دعا آمين
مي گويند . آيا لحظه اي نمي انديشند كه اين دعا ، بهترين گواه بر
دو شخصيتي بودن ايشان ، پليدي باطن و فريبنده گي ظاهر و درخواست شركتِ
خداوند در مكر و ظاهر آرايي و عدم افشاي زشتي هاي دروني و شخصيتي ايشان
است ؟
زيستن با دو شخصيت ـ يا چند تا ؟ـ تنها بايسته ي آدمك
هاي كوچك و زبون - يا مستأصل- است .
آدمك ها زشتي و پليدي را حيواني مي پندارند و نيكي
را روح خدا در كالبدِ آدمي مي نامند . اما من هيچ حيواني را نيافته
ام كه بتواند چيزي را ، در خويش بيآرايد و پنهان سازد و اين تنها آدميانند
كه از روح خدا كمك مي گيرند ، تا زشتي و عفونتِ خويش را پنهان
سازند .
حيوان با « غرايزِ » خويش مي زِيد ، اما آدمك ها از «
غرايزِ » خود شرم دارند و همواره آن ها را ، در لايه هايي از نيرنگ و ريا
مي آرايند . گويا از زيستنِ خويش شرمگين و پشيمانند...
زندگي با « غريزه » گناهي است نابخشودني بر « انسان »
و چنين آدمياني ، بايد كه برخويشتن به گريند ...
گيتي را زندان دانستن- يا زندان ساختن - بايسته ي مرگ
انديشانِ شب روي است كه از زندگي و
انسان انتقام مي طلبند . و چه خوش فرموده است :
اما اين كه او از ساخته هاي خويش انتقام مي گيرد ، گناهي به ضدِ « خوش
ذوقي » است .
(نيچه)
مي گويند :
" خداوند بهترينِ مكر كنندگان است " اما قادرِ مطلق را ، چه نيازي
به مكر است ؟ و مگر اراده يِ او را عينِ فعل نمي دانيد ؟ آن كه چون مي گويد
: بشو مي شود ، چگونه دام مي گسترد ؟ آيا هنگامِ آن نرسيده است كه واژه
ها را دوباره معنا كنيم ؟ ؟
ميراثِ گذشته گان ناداني و فريب است . دانايان را در
اين مرزبوم اندك و تنها - يا بر دار - توان ديد .
آن كه بي مستي،ادعاي خدا كند : مست است يا دروغ
گو ، يا كه از خدا هيچ نمي داند ...
ميوه ي "
جاودانه گي "و شناختِ هستي كه انسان را به
جرم خوردن از آن ، گناه كارِ ابدي دانسته و از بهشتِ خويش اخراج مي كنند ،
اكنون در برابر آدمي رخ نموده است ... و خوشا معرفت هاي ربوده شده از
خدايان . خوشا زندگي . خوشا انسان . فراخناي انديشه بر انسان مبارك
باد ...
هيچ حقيقت واحدي جز زندگي زميني انسان وجود ندارد .
منِ انديشه گر ، ضرورتِ فرداست
ستم تباه كننده ي هستي است .
چرا بودن ، در فردا بودن است .
هميشه زيباترين تجربه هاي امروز ، فردا را ساخته اند .
خويشتن را
تقدير فردا بشناسيد تا در امروز
زندگي كنيد .
زندگي كردن در امروز ، درك فرداست .
خود انديشي ، آفريننده گي است .
بخشنده گي ، غرور بودن است .
با خود زيستن ، آموختن بي نيازي و آفريدنِ خويش است
.
انكار و ترديد ، بزرگ ترين آفريننده گي هاست .
خانواده و زناشويي ، يادگار ادوار كودكي و نادانيِ آدميان
پيشين است ولي « عشق » پديده ي آگاهي و شناخت و حاصل دوست داشتن ، خواستن و
شاد بودنِ بالغان و فرهيخته گان است . عشق زندگي مي سازد و بي كراني ها را مي
طلبد ، اما خانواده و زناشويي حاصلي از نفرت ، تجاوز ، اجبار و عادت را در پي
خواهد داشت و كودكاني بيمار و ناتوان را ، به ميراث خواهد گذاشت . در عشق چيزي
از جنون است و در زناشويي معنايي از سكون .
واژه ها تا چه هنگام معناي خويش را بر نخواهند تافت ؟
و كلمات كي پرده خواهند افكند ؟
آن كه نمي تواند در تنهائي با خويش باشد ، محكوم به مرگ
است .
شناختن زيبايي ، اجبار هستي است .
ديشب جنازه ي اندرز را به گورستان مي بردم .
اشتران مي گريستند و گورهايِ منتظر فرياد مي كردند . هنـگامي كـه پوستين
كهنه ي پدران خويش را به خاك مي سپردم ، تنها هم ايشان را ازخانه
ساختن در هجوم سيل و توفان - بر گسل هاي آشكار- سرزنش مي كردم . فردايِ آن
شب ، برادران و خواهرانم با اكثريت قاطع ، به برج سازي در باغچه هاي خانه ي
پدري رأي دادند . اكنون استخوان هاي لهيده ام - از عفونت گنداب ها - تمامي
زندگي هاي نهاده را مي گريد .
تعريف هايِ جـزمـي و ايستـا از « آفرينش » همواره محكوم به
نزديك ترين و قطعي ترين مرگ ها هستند .
انساني كه مرزها را مي شكند ايستايي را بر نمي تابد
و توانِ كشف و شناخت زيبايي را دارد و چنين است كه همواره در حال شدن و
بودن و دريافتن و گذشتن ، هيچ جزم و يقين ابدي را بر نخواهد تافت .
هيچ گاه « آفريدن » به معناي شناختِ « آفرينش » نبوده
است . اما همواره كساني لذت آفريننده گي را مي چشند كه اصالت « زندگي » را
، دريافته باشند .
شناخت زندگي و انسان اجبار و
ضرورتِ زيستن در اكنون است .
كسي كه به بيداد تن مي دهد ، خود زندگي را انكار
كرده است .
شناختن هستي و انسان ، تنها روش ممكن براي زندگيِ
كاميابِ انساني ، اما هرگز الزامِ همگاني نيست .
همواره جعلي ترين و خطرناك ترين تعريف ها از «
آفرينش » و انسان ، جزمي ترينِ آن ها بوده اند و هستند .
كسي كه مي گويد : " اين و نه هيچ چيز ديگر " بزرگ
ترين مانع رشد بوده و نارواترين و فريب آميزترين نگاه ها را - تنها با هدف
حاكميت بر ديگران - ارائه خواهد كرد .
تا انسان و زندگي وجود دارد ، هيچ شناخت و تعريفي از
هستي نمي تواند « كلام آخر » باشد ـ و دقيقا به همين دليل ـ هيچ شناختي نمي
تواند و نبايد ادعاي جاودانگي داشته باشد . اين است كه هر گونه "جزم انديشي
"محكوم به ايستايي و بطلان بوده وآبشخوري جز فريب و سلطه و ناداني ندارد .
براي هميشه بودن ، شايسته تر و گريز ناپذيرتر از
تعريفي سازنده ، ويران گر ، خود انكار و خود آفرين و همواره در حالِ
دگرگوني وجود ندارد .
كساني كه بتوانند زندگي و انسان را براساس شناختي
خود باور و خود انكار تعريف كنند و لحظه هايِ در حال گرديدن و شدن را در آن
بشناسند ، همواره آفريننده ترين انسان ها هستند .
هرچه به اوج نزديكتر شويم ، حضيض را بهترخواهيم ديد
. اما برايِ بهتر ديدن بايستي همواره چشماني نافذ ، نگاهي شكافنده و شكوفا
داشت و قدرت خلق و انكار هر فضيلتي را آموخت و تجربه كرد .
آن چه خود را تنها روايتِ آفرينش و سخنِ آخر مي داند
و برايِ انسان ها « نيك و بد » را تعريف و تعيين مي كند ، نوع و ريشه اي از
نيرنگ را در خويش پرورده و هم - درآغاز- دانائي و خِرد را ، بر مسلخ «
غريزه » قربان خواهد كرد .
هيچ گاه و هرگز هيچ حقيقتِ منحصري وجود نداشته و
نمي تواند وجود داشته باشد ، زيرا همواره حقيقت ها هستند و زيبائي و
زيبايان ، كه پي در پي به انكارِ خويش و آفريدن و تعريفِ روايت هايِ تازه و
ديگرگون - از هستي - برمي خيزند .
كثرت و گوناگوني و دگرگوني ، شدن و بودن و آفريدن
، همواره بستر گريزناپذيرِ آفرينش و زندگي است .
زيبايي درآفرينندگي است كه معنا و تعريف مي شود و
خلاقيت همواره نياز هستي و استمرارِ زندگي بوده است ، پيش از آن كه هيچ
خدايي برآن فرمان راند .
بگوئيد نيستم ، تا باشيد .
هنگامي كه بتوانيم « تنها » زندگي كنيم « آفريدن »
را خواهيم آموخت .
بگذاريد كودكان سخن به گويند ، خواهيد ديد كه مامِ
طبيعت ـ اين زيبايِِ فريبنده و خشمگين ـ از شما مي گويد ...
اخلاق نابودي است كه بودن را مي آموزد . اما تا
نباشي چگونه مي تواني بودن را ـ حتا با قدرت بر انهدام زندگي ـ بيازمايي؟
چگونه ؟
تا از همه چيز در نگذريم ، هيچ به كف نخواهيم آورد .
اما چون از خويش تن گذشتيم ، در لحظه خواهيم زاد .
ستم گري تنها آن نيست كه ديگران را قرباني كنيم .
بيداد آن است كه انسان « خويش » را رها كند و به ناروائي تن بسپارد .
برايِ دادگري ، هميشه بايد از بيداد گذشت .
بي شناختِ هستي و انسان ، چگونه مي توان آن را
تعريف و نقد كرد ؟؟ اما شناخت زندگي همواره الزام و ضرورت همگاني نبوده و
نخواهد بود .
بسياري از فيلسوفان و فرهيخته گان ، ياوه هاي بسيار
گفته اند ، اما همواره براي درگذشتن از ياوه هاي بسيار ، در آغاز بايد
روايات و تجربه هاي گوناگون را شناخت ، تا قادر به نقد و داوري آن ها گرديد
... بنابر اين گردونه يِ دريافت هايي كه هر روز خود را انكار مي كنند و
همواره درحال دگرگوني و حركت و تازه گي هستند ، گريزناپذيرترين پديده ي
حيات انساني ـ و نه غريزي ـ است ...
امروزه هنگامي كه انديشه ها و افسانه هايِ اهلِ باور را مي خوانم و در آن تامل مي كنم ، در شگفت مي شوم كه چگونه روزي همين افسانه هايِ گاه يا بيشتر زشت و مصنوعي و تقلبي و كپي برابرِ اصل را ، مي خوانديم و به آن دل مي داديم و آن قصه ها را باور مي كرديم ؟ چگونه است كه بزرگان ما نيز چيزي از حقيقتِ خويش و جهان را درك نكرده بودند ؟
چه عمقِ جهل و ناد اني و بيماري بايد جامعه اي را فرا گرفته باشد كه قرن ها و نسل ها مردماني با ادعاي ِ فرهيخته گي ، خود و جامعه و جهان را توجيه كنند و گول به زنند و گول بخورند ؟ آخر چگونه ممكن است ، هزاران سال بگذرد و دانشمندان و فيلسوفانِ قوم و ملتي نتوانند " حقيقت " را دريابند ؟ يا اگر تك آدم هايي چيزي را دريافته اند ، نتوانند – يا اجازه نداشته باشند - آن را برايِ ديگراني كه تحتِ حاكميتِ فكري و فرهنگيِ ايشان قرار دارند ، بيان كنند و توضيح دهند ؟
همواره بر پهن دشتي كه از آنِ گوناگوني ها و بزرگي
هاست ، درود مي فرستم .
هنگامي كه در كودكي از روستايِ پدرانم - به بهايِ
بي خانماني و رنجي دراز - مي گريختم ، هرگز گمان نمي بردم كه كوچكيِ دامنه
يِ زندگي و نگاه ، چگونه فضيلت هايِ انساني را ، در خويش دفن مي سازد و خود
به جعل فضيلتِ توجيه گري هم چون « قناعت » بر مي خيزد .
چگونه است كه شادكاميِ امروز را انكار و دريغ مي
كنيم ، اما هم آن را وعده به فرد ا مي دهيم ؟
انسان تنهاست و « تنها » خواهد ماند ، مگر آن كه
عشق را بشناسد و خويش تن را بيابد .
نگاهي كه اكثريت را محكوم و عوام و پيرو مي خواهد ،
هرگز نمي تواند آزادي و آگاهي را برتابد و همواره با نيرنگ و دروغ آميخته
خواهد ماند .
آيا انسان را هم زادي است ؟ پس چگونه تنهايي و
ناتواني خويش را ، خداوندي بر مي آورد « يگانه » چون خويش و تهي از ناتواني
و همانندي و مرگ ؟
هنگامي كه بزرگ ترين « بت » ها مي شكنند ، چه زود به
كوچكي و پوچيِ تمامي پديده ها و ساختارهايِ فرودست پي مي بريم ، گويا هرگز
هيچ بت و برگزيده اي و هيچ بند و كراني ، وجود نداشته است .